حضور زنان در تصاویر کتاب‌های غیردرسی کودکان چگونه است؟
مقاله «نشانه‌شناسی اجتماعی حضور زنان در تصاویر کتاب‌های غیردرسی کودکان» نوشته محیا برکت و سمیه‌سادات شفیعی در فصلنامه مطالعات فرهنگ- ارتباطات شماره ۴۸، نوبت زمستان ۹۸ به چاپ رسیده است.
هدف این پژوهش تحلیل تصاویر کتاب‌های کودک است و می‌خواهد به سوال‌هایی ازجمله چگونگی بازنمایی زنان از نظر کیفی در متن تصاویر، چگونگی بازتولید نقش‌های سنتی و تفکرات قالبی سنتی در مورد نقش‌های جنسیتی زنان در تصاویر کتاب کودک، بازتولید یا اصلاح الگوهای ارائه شده کلیشه‌های جنسیتی و نحوه انعکاس نقش‌های اجتماعی زنان در تصاویر کتب برگزیده کودک، پاسخ دهد.
جامعه آماری این پژوهش شامل ۲۰ کتاب برگزیده شورای کتاب کودک، متناسب با گروه سنی الف به همراه ۷۱۶ تصویر آن‌ها از سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۹۵ است.
در این پژوهش ابتدا تصاویر کتاب‌ها از منظر نشانه‌شناسی اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته و سپس تصاویر با محوریت جنسیت، سبک پوشش و سبک زندگی و موقعیت‌های بازنمایی‌شده در دهه‌های مختلف، تحلیل و اشتراکات مفهومی تصاویر براساس تحولات زمانی و دوره های مختلف بررسی شده است. در مرحله بعد تحلیل‌گران در هر دهه حداقل یک مورد از تصاویر دارای پرسوناژهای انسانی یا حیوانی را که براساس نمادها و قراین، قابلیت استنباط جنسیتی داشتند، از منظر نشانه شناسی اجتماعی تحلیل کرده‌اند.
این پژوهش نشان می‌دهد در کتاب‌های دهه ۴۰ و ۵۰ متن بر تصویر غالب است. عناصر بومی و ایرانی در تصویرگری مورد توجه است و زنان نقش برجسته‌ای در میان قهرمان‌ها و شخصیت‌های داستانی دارند. پژوهشگران پس از بررسی آثار به تفکیک هر دهه، نتیجه می‌گیرند که کتاب‌های برگزیده شورای کتاب کودک به عنوان نهادی خصوصی و مدنی توانسته‌اند در مقایسه با کتاب‌های متعلق به نهادهای آموزش رسمی که در تحقیقات گذشته بررسی شده‌اند درک به‌روزتری از ذائقه مخاطب داشته و در جهت اصلاح کلیشه‌های جنسیتی قدم بردارند و زنان را در موقعیت‌های برابرانه‌تری نشان دهند، اما از آنجا که نویسندگان و تصویرگران این آثار نیز در فرایند جامعه‌پذیری خود با کلیشه‌های جنسیتی مواجه بوده‌اند، به‌صورت ناآگاهانه در آثار خود تقدم جنسیتی و اولویت به مردان را به جای برابری بکار بسته‌اند و زنان را در موقعیت‌های حاشیه‌ای‌تر و در مکان خانه و خانواده ترسیم کرده‌اند و این امر باعث شده تا در نیم قرن گذشته کتاب‌های بومی در حوزه کودک به جای ارزش‌های برابری‌خواهانه، بیشتر ارزش‌های عرفی را که ریشه در نظام پدرسالارانه دارند، ترویج کنند.