عمومی | پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات

برنامه پرگار تحلیل انتقادی شد

«جوهرزدایی: تقلیل دین به عرفان‌های نوظهور» پژوهشی ا‌ست که سعی می‌کند برنامه‌های پرگار در شبکه بی‌بی‌سی فارسی را تحلیل انتقادی کند.

نگارندگان در این پژوهش با تحلیل گفتمان یافته‌های ۲۴ برنامه از مجموعه برنامه پرگار اعلام می‌دارند که محور این گفتگوها در چارچوب فضای استعاری گفتمان سکولاریستی غرب صورتبندی شده است؛ به‌گونه‌ای که نخست از فقه مشروعیت‌زدایی و همچون عنصری مازاد در دیانت مردمان پنداشته می‌شود که بخشی از ذات و جوهرۀ دین نیست. در مرحله دوم، مناسک نیز به‌عنوان امور تاریخی و عارض بردین تلقی میگردند که ربطی به سویه قدسی دین ندارند و مستفاد و مستخرج از وحی نیستند و همچون باقی کنشهای جمعی و اجتماعات انسانی، زمینی و دنیوی‌ و به‌منزله کوششی در مسیر «با هم بودن» و فرار از تنهایی و به اشتراک گذاشتن زندگی با یکدیگر هستند. ازاین‌رو متولیان این امور یعنی «روحانیون و مراجع تقلید» نیز باید از قلمروی عمومی غایب شوند و از نظارت و مدیریت زندگی جمعی خلع مسئولیت شوند. بد‌ین‌ترتیب، تمامی سویه‌های زندگی بشر در اختیار و کنترل کارشناسان و متخصصان مدرن قرار گیرد.

مطابق یافته‌های این پژوهش، این برنامه درنظر دارد در راستای صورت‌بندی این شکل دین‌ورزی، از طریق دوقطبی‌سازی‌هایی همچون کارشناسان مدرن مراجع سنتی، عرفان فقه، گوهر دین مناسک دین، فردگرایی مرجعیت‌گرایی، از تمامی عناصری که در میان دینداران سنتی همچون ذاتیات و مسلمات فرض شده، جوهرزدایی کند.


به باور محققان «دین پیرایی» و «دین‌زدایی» دو رویکردی است که سکولاریسم برای جوهرزدایی از دین بکار می‌گیرد. لذا تحت این رویه از جوهرزدایی، دین به چیزی نحیف و خنثی بدل می‌شود و دیگر در زندگی اجتماعی همچون پدیداری عینی قابل تشخیص نخواهد بود.

به‌طورکلی این مقاله نشان می‌دهد که چگونه گفتمان هژمونیکِ مسلط بر این مجموعه (سکولاریسم)، سعی در القای این ایده دارد که دین در جهان معاصر تنها در شکل عرفان‌های نوظهور یا معنویت‌های شخصی می‌تواند به حیات خود ادامه دهد.

قابل ذکر است که مقاله «جوهرزدایی: تقلیل دین به عرفان‌های نوظهور» نوشته عارف دانیالی و خدیجه آقایی در شماره  ۴۹ فصلنامه مطالعات فرهنگ- ارتباطات نوبت بهار ۹۹ به چاپ رسیده است.


دریافت اصل مقاله