مصاحبه با نویسنده کتاب «مدینه النبی الگوی شهر اسلامی»
دلبستگی به ادبیات برون مرزی، اجازه خودباوری در علم شهرسازی را مسدود نموده
- اشاره: حجت الاسلام والمسلمین دکتر رضا کرمی متولد ۱۳۴۵ در شهر چالوس می باشد وی در سال ۱۳۷۱ کارشناسی ارشد معماری را از دانشگاه علم وصنعت اخذ نمود و به عضویت هیئت علمی در آمد. و سپس به قم هجرت نمود و دروس سطح حوزه علمیه قم را تا سال ۱۳۸۰ به اتمام رساند. ایشان دکترای خود را در دانشگاه معارف اسلامی و در رشته تاریخ و تمدن اسلامی اخذ کرده است. تدریس و تحقیق در زمینه‌های هنر و معماری و شهرسازی اسلامی و تدریس در رشته‌های معماری، فقه، فلسفه، تاریخ و عضویت در تعدادی از مراکز آموزشی و تحقیقاتی به عنوان مدّرس و محقق از جمله فعالیت های دکتر کرمی می باشد. انتشار کتاب «مدینه النبی الگوی شهر اسلامی» از سوی دانشگاه معارف اسلامی که به خامه دانش و تلاش ایشان به فرجام رسیده است بهانه ای شد تا گفت و گویی با ایشان داشته باشیم.
- مهمترین انگیزه شما برای کاوش و بررسی در این موضوع چه بوده است؟
تولید ادبیات درون مرزی در تفهیم مبادی و مبانی علم شهرسازی مبتنی بر تاریخ و سنت اسلامی مهمترین انگیزه تحقیق و تالیف در این موضوع بوده است. از آنجا که دلبستگی و پابستگی به نظام آموزش عالی با ادبیات برون مرزی، اجازه خودباوری و گفتگو با ادبیات خودی را در علم شهرسازی مسدود نموده برای تبیین مفاهیمی مانند شهرساز، شهردار و شهروند ناگزیر شاخص های غربی با مبادی اومانیسی مورد استعمال قرار می‌گیرد. در این تالیف سابقه چنین مفاهیمی، بلکه تجلی مدنی آن در مدینه النبی به روشنی نمایان شده و شهر تاسیسی پیامبر صلّی الله علیه و آله به غیر از مکان یابی در مراحل ساخت و پرداخت مطابق طرح واره‌ای تکون یافته که دقیق ترین روابط محتوی و فرم را در پدیداری یک شهر با همه شاخصه‌های مدنی تجسم بخشیده است. با هجرت پیامبر صلّی الله علیه و آله شهر توسعه و تحول نیافت بلکه بر روی مکانی که یثرب نامیده می‌شد مدینه‌ای ساخته و پرداخته شد که تاسیس مکتب شهرسازی خاتم الانبیاء صلّی الله علیه و آله را برای جهان شهر اسلامی رقم زد. توصیف و ترسیم این منظر از شهرسازی اسلامی مقدور نبود جز با آنچه در طی ۲۰ سال اندوخته و آموخته بودم و انتقال آن به محققین نسل آینده انگیزه اصلی از تالیف این کتاب بوده است.
- مهمترین یافته شما در این کتاب چه مواردی بوده است؟
اگر پیامبر صلّی الله علیه و آله مدینه دارد (که دارد) و اگر این شهر به دست او بنیان و سامان یافت (که یافت) پس در عین اینکه پیامبر صلّی الله علیه و آله به عنوان اسوه حسنه در ساحات اعتقادی، رفتاری و اخلاقی مورد وفاق است، چرا در ساحات شهروندی، شهرسازی و شهرداری، اسوه بودن ایشان نامانوس می‌نماید و ادبیات کافی در این حوزه تولید نشده است؟ قطعاً پیامبرصلّی الله علیه و آله می‌تواند بلکه باید در همه حوزه‌ها از جمله طرح و اجرا جهان شهر اسلامی پیروی شود (احزاب/۲۱). باید اذعان نمود که شاخصه‌های هر یک از ساحات یاد شده به خصوص در شهرسازی پیامبرصلّی الله علیه و آله احصاء و معرفی نشده است. در صورت نفی تفکر انکار مطلق در مقام ثبوت شهر اسلامی با الگوی نبوی این دغدغه در فرایند تاریخی شهر اسلامی بوجود می‌آید که چرا در عین وسعت و سرعت گسترش تمدن اسلامی، آنچه در شهرهای تاسیسی و توسعه‌ای مسلمانان دیده می‌شود کمتر با مهندسی فرهنگی پیامبر صلّی الله علیه و آله و آموزه‌های قرآن کریم همسو و هم راستاست؟ و اساساً شاخصه‌هایی که بتوان شهرهای مذکور را با مدینه النبی مقایسه کرد و زاویه انحراف از آنها را سنجید کدام است؟ مهمترین یافته اینجانب پاسخ تفصیلی به این پرسش مهم بود که در اثنای تحقیق یافته و به آن اشاره شده است. لکن درصدد تالیف کتابی هستم تا آنچه یافتم به تفصیل در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد.
- بهترین تجربه پژوهی شما در فرایند نگارش کتاب بیان کنید.
از گذشته این باور در من شکل گرفته بود که دین خاتم حاصل همه نیازهای علمی و عملی بشر است و آنچه دانشمندان و متفکران ارائه می‌کنند چیزی جز ادعایی از آن علوم و فنون نیست. اثبات این نظریه در اثنای این تحقیق ولو در حوزه علم معماری وشهرسازی مقدور شد چرا که هر چه بیشتر به عملکرد مدنی پیامبر صلّی الله علیه و آله دقت می‌کردم لایه‌های عمیق‌تری از مدیریت شهری ایشان برایم روشن می گشت. جایابی و سرانه گزینی در ادغام اولیه و سپس تخصیص زمین برای سکونت مهاجران، مکان یابی مسجد و چند عملکردی قرار دادن آن، تخریب مسجد ضرار و تفکیک فرم از محتوی در کاربری‌های شهری، نمونه‌هایی از مدیریت شهری پیامبر صلّی الله علیه و آله است که در علوم برنامه ریزی شهری و طراحی شهری امروز بدیع و نوپدید تلقی می‌شود. این یافته در اثنای این تحقیق بسیار مغتم بود که یقیناً در هر رشته علمی و فنی، اگر مترجمان آن علم یا فن مسلط به دو یا چند زبان مرتبط با آن باشند، خواهند توانست از آیات و روایات و همچنین از تاریخ صدر اسلام (تا ۲۶۰ه.ق) داده‌های لازم برای گسترش علوم و فناوری در آن رشته اخذ و ارائه نمایند. این همان راهی است که لازمه تولید ادبیات نو برای دسترسی به تمدن نوین اسلامی است.
- چه تجویزهایی را مبتنی بر یافته‌های علمی کتاب به مراکز و موسسات علمی ارائه می‌دهید؟
به وزارت مسکن و شهرسازی، استانداری و شهرداری‌ها در مقام عمل و همچنین به دانشکده‌های معماری و شهرسازی بخصوص در مقاطع ارشد و دکتری توصیه می‌کنم این کتاب را به عنوان اولین تولید ادبیات خودی در مبحث معماری وشهرسازی جدی تلقی کرده و بدان اهتمام ورزند.
- چه پیشنهاداتی برای کاوش‌های علمی مبتنی بر محتوای کتاب به دانشجویان ارائه می‌دهید؟
برخی از مهمترین مسائل قابل تامل برآمده از محتوای کتاب را اینچنین می توان برشمرد:
- بازنمایی الگوی توسعه برون مرزی مدینه النبی
- بررسی نقش توحید باوری در مهندسی تعاملات اجتماعی در مدینه النبی
- بررسی نقش فرهنگ جهاد و مقاومت در پیدایی شهر اسلامی
- الگوی رهبری پیامبر صلّی الله علیه و آله در مدینه النبی (ماهیت شناسی، سنخ شناسی و پیامدشناسی)
- فرایند تاریخی شکل گیری کاخ ها در تمدن اسلامی تا قرن چهارم هجری
- ظرفیت شناسی تمدنی مدینه النبی در بازنمایی الگوی مطلوب شهر تراز تمدن نوین اسلامی
- راهبردشناسی تمدنی مواجهه با سبک شهرسازی مبتنی بر فرهنگ غربی.