به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی بنیاد ملی نخبگان؛ جزو هر کدام دسته از کتابخوان ها که باشیم، همواره سوال تکراری «کتاب کاغذی بهتر است یا الکترونیک؟» گوشه ذهن همه‌مان وول می‌خورد. در این گزارش قصد داریم به تاریخچه کتاب الکترونیک، مقایسه کتاب کاغذی و الکترونیک و مزایا و معایب آن‌ها و هزینه‌های تولید کتاب به هر کدام از این شیوه‌ها بپردازیم

در این بخش به مزایا و معایب کتاب الکترونیک در قیاس با کتاب کاغذی می‌پردازیم.

مزایای کتاب الکترونیک:

دسترسی از راه دور: کتاب‌های الکترونیک قابلیت بسیار مناسبی برای استفاده در آموزش موسساتی دارند که تعداد کاربران از راه دور آن‌ها زیاد است.

سهولت انتقال در عین یکپارچگی مطالب: با توسعه ارتباطات دیجیتال اطلاعات پردازش‌شده می‌توانند به سرعت جابه‌جا شوند.

انسجام مطالب و تنوع کاربرد: در مقایسه با قالب‌های رایج متنی، کتاب‌های الکترونیک در عین دسته‌بندی مطالب به صورت فهرست یا موضوعی، به صورت وحدت‌یافته امکان جست‌وجو را فراهم می‌کنند.

تبادل بینابین مطالب با یکدیگر: ترغیب شدن بیشتر برای ادامه خواندن، سهولت نگهداری و یادسپاری مطالب و توانایی بیشتر در کنترل مطالب، از جمله موارد بسیار مهم برای خواننده است. یک کتاب الکترونیکی با امکاناتی مثل وجود فرامتن، امکان تبادل بینابین مطالب و نیز مرور همزمان آن‌ها با یکدیگر را فراهم می‌کند. این راحتی جست‌وجو به‌ویژه برای افرادی که با مطالب تحقیقاتی سروکار دارند، بسیار حائز اهمیت است.

کمک به حفظ محیط زیست: انتشار محتوای الکترونیکی به جای چاپ آن‌ها می‌تواند موجب صرفه‌جویی در مصرف کاغذ، جلوگیری از قطع بیشتر درختان و آسیب کمتر به محیط زیست شود. شاید در نگاه اول این موضوع کم‌اهمیت به نظر برسد اما یقینا در ابعاد و حجم گسترده چاپ کتاب‌ها و به‌خصوص روزنامه‌های پرتیراژ مصرف کاغذ بسیار زیاد خواهد بود.

قیمت پایین‌تر: قیمت کتاب‌های الکترونیکی را در اپلیکیشن‌های کتابخوان بررسی کنید. این کتاب‌ها به دلیل حذف هزینه‌های کاغذ و چاپ قیمت پایین‌تری از کتاب‌های کاغذی دارند و بنابراین تعداد بیشتری از مردم می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند. همچنین بسیاری از کتاب‌های الکترونیکی به صورت رایگان (و کاملا قانونی) منتشر می‌شوند، در حالی که این امکان در مورد کتاب‌های چاپی وجود ندارد.

استفاده آسان و سهولت اجرا: کتاب الکترونیکی حجم و وزن فیزیکی ندارد. هزاران و حتی میلیون‌ها صفحه کتاب می‌توانند در یک دستگاه موبایل یا تبلت به صورت همیشگی همراه ما باشند، حال آن‌که در بسیاری از موارد حتی نمی‌توانیم یک کتاب کوچک را به همراه داشته باشیم. همچنین استفاده از این نوع کتاب‌ها با توجه به امکانات متنوع اپلیکیشن‌های کتابخوان بسیار آسان است. نشانه‌گذاری، حفظ کتاب در صفحه خوانده‌شده، امکان جست‌وجوی کلمات و عناوین و... از مزایایی هستند که در کتاب چاپی وجود ندارند.

امکان به‌روزرسانی: کتاب‌های الکترونیکی به‌آسانی آپدیت می‌شوند و نسخه‌های جدید آن‌ها در اختیار کاربران قرار می‌گیرد و معمولا این کار هزینه‌ای هم ندارد، در حالی که داشتن نسخه‌های جدید از یک کتاب کاغذی مستلزم صرف هزینه و خرید دوباره آن است.

از دیگر مزایای کتاب‌های الکترونیک می‌توان به این موارد اشاره کرد: امکان ذخیره‌سازی و یادداشت‌برداری از بخش‌های مورد نیاز برای مطالعه و دسترسی بعدی، امکان استفاده همزمان از امکانات جانبی؛ به طور مثال یافتن معنای واژگان ناآشنا در یک فرهنگ لغت در حین مطالعه یک کتاب، تسهیل فعالیت‌های پژوهشی از قبیل جست‌وجوی واژگان کلیدی و مقایسه متون، امکان بهره‌گیری از سایر رسانه‌ها مانند صدا و تصویر همراه با متن، امکان تغییر قالب و شکل متون همچون تعیین اندازه قلم، طول سطر و حجم صفحه نمایش بنا بر سلیقه کاربر.

معایب کتاب الکترونیک:

با وجود همه این مزایا قرار نیست به همین راحتی بتوانیم میان کتاب کاغذی و کتاب الکترونیک یکی را انتخاب کنیم. کتاب الکترونیک معایبی دارد که ممکن است از سوی خیلی از افراد قابل چشم‌پوشی نباشد.

یک تحقیق نشان داده است که با خواندن کتاب‌های الکترونیکی میزان یادگیری کاهش می‌یابد. در این پژوهش از یک گروه ۲۵ نفره خواسته شد که یک کتاب ۲۸ صفحه‌ای را در کتابخوان کیندل بخوانند و یک گروه ۲۵ نفره دیگر هم همان کتاب را از روی کتاب کاغذی مطالعه کردند. سپس از آن‌ها خواسته شد که چهارده رویداد از داستان را به ترتیب زمان وقوع بیان کنند. در این بررسی عملکرد خوانندگان کتاب‌های کاغذی بسیار بهتر بود. یک بررسی دیگر هم در دانشگاه استاوانگر نروژ روی گروهی از دانشجویان انجام گرفت و نشان داد که مطالعه از روی کاغذ یادگیری بهتری به دنبال دارد. خستگی و آسیب جسمی کمتر کتاب کاغذی مورد توجه است. نگاه کردن به یک صفحه نمایش به مدت طولانی، عوارضی مانند خستگی و آسیب چشم، خستگی ذهنی و اختلالات خواب را به همراه دارد در حالی که مطالعه از روی کاغذ هیچ‌کدام از این مشکلات را در پی ندارد. عوارض نگاه کردن طولانی‌مدت به صفحات نمایش در کودکان شدت و اهمیت بیشتری دارد.

خواندن یک کتاب کاغذی نیاز به هیچ وسیله‌ای به جز خود کتاب ندارد. همچنین تمامی افراد به‌سادگی می‌توانند از آن استفاده کنند بدون آن‌که نگران تمام شدن شارژ باشند!

معمولا حقوق پدیدآورندگان در کتاب‌های چاپی حفظ می‌شود و سود مالی حاصل از انتشار آن‌ها به جز موارد معدود، به نویسنده و ناشر برمی‌گردد در حالی که با فقدان قوانین کپی‌رایت یا اجرای ناقص آن‌ها، کتاب‌های الکترونیکی به‌راحتی کپی می‌شوند، بدون آن‌که نویسنده یا ناشر اطلاعی داشته باشد. البته استفاده از اپلیکیشن‌های کتابخوان در کشور ما رایج شده‌اند و خرید کتاب الکترونیک از طریق آن‌ها می‌تواند تا حدود زیادی باعث حفظ حقوق پدیدآورندگان شود.