مصاحبه ریاست انجمن با اسکان نیوز: وجود آفلاتوکسین در مواد غذایی سراسر جهان/ پرهیز از اظهارنظر غیرعلمی و هیجانی
اسکان نیوز-
الهه موسوی: سپیده اربابی بیدگلی داروساز و دکتری تخصصی سم شناسی داروشناسی، استاد دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی و رئیس انجمن علمی مواد جهش زای زیست محیطی ایران در گفت وگو با اسکان درباره ادعای مطرح شده در سیما توسط یک غیرمتخصص درباره آلودگی شیرهای پاستوریزه ایران به سم "آفلاتوکسین" گفت:« در مورد شیوع و درصد آلودگی نمونه های شیر موجود در بازار به آفلاتوکسین M۱ ، شیوع این ماده بالا و به صورت قابل توجه و قابل نظارت و دقت در تمامی کشورها و نه فقط ایران بوده است؛ اما اینکه در سطح جامعه، چه افرادی با چه شرایط سنی و فردی، با چه فاکتورهای زمینه ای و با چه میزان مصرف روزانه از شیرهای موجود، ممکن است در دراز مدت دچار آسیب های احتمالی ناشی از مصرف شوند موضوعی است که از عمق و ابعاد وسیعی برخوردار است و نیاز به مطالعات اپیدمیولوژیک تخصصی و دقیق دارد.»
او درباره برنامه پخش شده در سیمای ملی درباره آلودگی شیرهای پاستوریزه کشور گفت:« پخش این گونه گزارش ها و ویدئوها، چنانچه با اهداف متعالی و در جهت ارتقای سلامت جامعه باشند قاعدتا باید در زمان و در شرایطی صورت پذیرد که در قدم اول شواهد علمی محکم و مستندات لازم و ضروی مبنی بر کیفیت و کمیت آلودگی شیرهای بازار کشور نسبت به سم "آفلاتوکسین" وجود داشته باشد.
در قدم دوم هم پخش این برنامه ها باید پس از اتمام حجت و دادن هشدارهای لازم به مقام های مسئول و پاسخگو در "وزارت بهداشت درمان وآموزش پزشکی"، "سازمان دامپزشکی کشور"، "وزارت جهاد کشاورزی"، "سازمان حفاظت محیط زیست" و سایر ارگان های نظارتی باشد.
من فکر می کنم شاید در صورت عدم وجود بازخورد و اقدام لازم، جاداشته باشد این دغدغه ها و نگرانی ها از طریق صدا وسیما به گوش مردم رسانده شود و از رسانه ملی برای اطلاع رسانی به عموم و ایجاد پیش آگاهی نسبت به سمیت های احتمالی اقدام شود؛ وگرنه پخش چنین اطلاعاتی بدون اتکا به موارد مذکور، جز ایجاد رعب و وحشت و حس عدم امنیت در جامعه نسبت به شیر به عنوان ساده ترین و معمول ترین ماده غذایی برای کودکان تا سالمندان، به جز ایجاد تشویش عمومی و واردن کردن ضربه به بدنه صنایع تولیدکننده شیر و لبینات و به جز ایجاد شهرت کاذب برای مصاحبه شونده ها با ذکر تخصص دروغین "فوق دکترای سم شناسی" نتیجه ای در بر نخواهد داشت.»
این دکتری تخصصی سم شناسی داروسازی در پاسخ به این پرسش اسکان که آیا ادعای مطرح شده در سیما درست است و لبنیات موجود در بازار کشور، به سم افلاتوکسین آلوده است گفت:« این سوالی است بسیارمهم که نیاز به کاوش های علمی توسط مراکز تحقیقاتی معتبر و متخصصان به دور از هرگونه هوچی گری توسط افراد غیرمتخصص دارد. اما اگر بخواهیم از دید علمی به این موضوع نگاه کنیم در سال ۲۰۱۸ یک مقاله مرور سیستماتیک و متاآنالیز در یکی از مجلات معتبر حوزه سم شناسی توسط تیمی متشکل از نویسندگان ایرانی به انتشار رسید که به بررسی مقالات مربوط به پژوهش های معتبر انجام شده در جهت رصد غلظت متوسط این سم یعنی aflatoxin M۱ (AFM۱) در شیر مصرفی کشورهای حوزه آسیای میانه از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۷ پرداخته بود.
آنچه ماحصل این جمع بندی برروی ۴۹ مقاله و ۷۴۸۴ دیتای ارائه شده بود نشان می داد که شیرهای آنالیز شده در کشورهای سوریه، ترکیه، ایران، مصر، عربستان سعودی، لبنان و فلسطین اعم از شیرهای پروسس شده در حرارت بالا (UHT) به طورمتوسط ۸۲.۵۷ ng/kg ، شیرهای پروسس نشده ng/kg ۶۰.۳۷ و شیرهای پاستوریزه ۴۵.۸۱ ng/kg افلاتوکسین داشته اند و بالاترین غلظت ها در شیر های خام در این سال ها مربوط به کشورهای ( به ترتیب) سوریه، ترکیه، ایران، مصر، لبنان و فلسطین بوده است و البته غلظت این ماده سرطان زا در پاره ای از نمونه ها از حد مجاز و استاندارد بالا تر بوده اند.»
او افزود:« گزارش ها و مقالات بسیار زیاد دیگری هم هستند که درخصوص پایش مقطعی این سم در سایر کشورها از جمله هند، پاکستان، کشورهای مختلف افریقایی و اروپایی و... اطلاعاتی را عنوان می کنند؛ اما در مورد شیوع و در صد آلودگی نمونه های شیر موجود در بازار به آفلاتوکسین M۱ ، شیوع این ماده بالا و به صورت قابل توجه و قابل نظارت و دقت در تمامی کشورها و نه فقط ایران بوده است.
آنچه از اعداد و ارقام سال های گذشته (نه حال) برمی آید دلالت بر قدمت و اهمیت این مشکل دارد اما اینکه در سطح جامعه، چه افرادی با چه شرایط سنی و فردی، با چه فاکتورهای زمینه ای و با چه میزان مصرف روزانه از شیرهای موجود، ممکن است در دراز مدت دچار آسیب های احتمالی ناشی از مصرف شوند موضوعی است که از عمق و ابعاد وسیعی برخوردار است و نیاز به مطالعات اپیدمیولوژیک تخصصی و دقیق دارد. من اساسا با فرهنگ اشاعه این گونه گزارش ها به شکل سطحی و غیرمرتبط با اطلاعات جدید و قابل اعتماد با نیت های غیر مرتبط با سلامت و آرامش عمومی جامعه کاملا مخالف هستم.»
اربابی بیدگلی در پاسخ به این سوال که با توجه به اینکه چندی پیش، ذرت های آلوده در حجم بزرگی به کشور وارد و توزیع شد و بخشی از آن خوراک دام و طیور بود، احتمال آلودگی شیرهای موجود در بازار نمی رود، گفت:« همان طور که در بالا عرض کردم در صورت اثبات تغذیه دام ها با ذرت آلوده و مصرف دام ها از این نوع ذرت، انتظاری جز آلودگی شیر به افلاتوکسین نمی رود و همین امکان نیز درباره آلودگی شیر مادران وجود دارد.
ضمن اینکه ورود افلاتوکسین به بدن فقط از طریق شیر نیست و سایر منابع غذایی هم می تواند آلوده باشد. اما چه کسی با چه مسئولیتی با استناد به حجم نمونه دقیق و در کدام طرح ملی به خواسته کدام ارگان نظارتی روی این موضوع کار کرده و تا چه میزان این تحقیقات قابل اعتماد و فاقد هرگونه سوگیری و تعارض منافع هستند، جای بحث و بررسی دارد.»
او تاکید کرد:« مردم که غالب اطلاعات را از فضای مجازی دریافت و رد وبدل می کنند قاعدتا دسترسی به منبع اصلی راستی آزمایی این اطلاعات ندارند و نمی دانند حقیقت را ازچه منبعی باید بشنوند، مخاطب قابل قبولی برای قضاوت نیستند و قاعدتا این موضوع حاد، باید در سطح سیاست گزاران و مسئولان با تکیه بر توانمندی های متخصصین جامعه، حل و فصل شود نه با پخش یک گزارش در سیما با حضور یک کارشناس که در معرفی تخصص خود نیز از صداقت لازم برخوردار نیست. اشاعه یک شبه آن در سطح دنیا که متاسفانه بسیاری از ایرانیان خارج از کشور نیز این پیام را برای داخل کشور ارسال کرده اند.»
این استاد دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی در پاسخ به این پرسش که آیا مطالعات دقیق و تحقیقات جامع موردی و مشخص از سوی مراکز دانشگاهی و پژوهشگران متخصص بر روی شیرهای پاستوریزه ومحصولات لبنی در ایران انجام شده نیز گفت:« بله؛ با کمی جستجو می توانید مطالعات مقطعی زیادی را درسال های مختلف در شهر ها و استان های متعدد از جمله مراغه (۲۰۱۸)، شهرکرد(۲۰۱۹) و یک متاآنالیز اخیر (۲۰۲۰) و بسیاری از موارد دیگر پیدا کنید که هریک به تناسب نوع نمونه شیر، شرکت تولید کننده شیر، فصل تولید این محصول و ... انجام شده اند و در آنها نسبت به شیوع سم افلاتوکسین به روش های مختلف، آنالیتیک اقدام شده و با سطح مجاز استاندارد ایران ۲۵ ng/l مقایسه شده که از سه درصد تا حدود ۳۰ درصد موارد با آلودگی بالاتر از حد مجاز در مقاطع زمانی مختلف و در فصول مختلقف گزارش شده است و کمترین درصد آلودگی در شیرهای پاستوریزه بوده است.»
او افزود:« اما نکته مهم اینکه نمونه های شیر بایستی متناسب با فرایند تولید و منابع تهیه آنها به طور مرتب توسط آزمایشگاه های واجد شرایط به شکل درون سازمانی و برون سازمانی چک شده و مستندات لازم دال بر ایمنی آنها پیش از تحقیق مقطعی هر پژوهشگر و مرکز دانشگاهی در ارشیو اطلاعات صنایع تولید کننده جهت مجاب کردن اذهان عمومی موجود باشد.
من واقعا نمی دانم شرکت های سازنده و سازمان های نظارتی تا چه میزان مستندات محکم جهت رفع شبهات عمومی در دسترس دارند؛ اما نسبت به ضعف اطلاعاتی نه فقط در این حوزه، بلکه در حوزه طیف وسیعی از سایر منابع خطر و آلاینده های زیست محیطی مواد غذایی شبهه دارم.
نبود اطلاعات در خصوص امنیت غذایی فراورده های مختلف نه دلالت بر خطر دارد؛ بلکه فقط نشانه از عدم اولویت دهی به خطر دارد نه الزاما بودن یا نبودن خطر و همین ضعف اطلاعات امکان بهره برداری از موضوع را برای هرکسی می تواند فراهم کند.»
رئیس انجمن علمی مواد جهش زای زیست محیطی ایران در پاسخ به این سوال که وضعیت بهداشت و سلامت محصولات خوراکی ما چگونه است گفت:« درخصوص بهداشت و سلامت محصولات غذایی بهتر است به موضوع از زاویه بیماری های شایع در سطح جامعه، بیماری های نوظهور، بروز فزاینده آنها و رابطه علت معلولی شان با نوع غذای مصرفی نگاه کنیم تا به جواب سوال های بی شمارمان در خصوص ایمنی محصولات غذایی برسیم.
ابعاد ایمنی محصولات غذایی بسیار گسترده است و شاید بتوان در خصوص بروز هر یک از بیماری های شایع در سطح جامعه مخصوصا اختلالات متابولیک، ساعت ها صحبت کرد و اطلاعاتی دال بر وابستگی آنها با کیفیت مواد غذایی مصرفی ارائه کرد؛ اما اینکه وضعیت سلامت محصولات غذایی بازار از جهت انطباق با ضوابط فعلی وزارت بهداشت چگونه است موضوعی است که بایستی ادارات متولی پاسخگو باشند و من بدون هرگونه بدبینی با تقدیر از زحمات مسئولانه همکاران وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و با توجه به اینکه در حال حاضر مسئولیتی در سازمان غذا و دارو ندارم، خود را مختار به اشاعه اطلاعات غیر موثق نمی دانم.
آنچه من به عنوان یک فرد اکادمیک می توانم پاسخگو باشم بایدها و نبایدهایی در خصوص انطباق ضوابط ایران با ضوابط کشورهای توسعه یافته است که جای سخن بسیار دارد و در تلاش هستم این اطلاعات را به دست مسئولین ذیربط برسانم که مهم ترین آنها گزارش اخیر است درباره ضوابط صدور مجوز داروهای گیاهی، فراورده های طبیعی و طب سنتی که از حوصله این مصاحبه خارج است بهمین شکل در خصوص ایمنی محصولات آرایشی بهداشتی.»
اربابی بیدگلی توصیه های مهمی نیز به مردم و مسوولان در این رابطه دارد. او می گوید:« من فکر می کنم مردم ما نیاز به دسترسی به دانش روز و مفید در خصوص سبک زندگی سالم دارند و بخش عمده این سبک زندگی سالم، بر محور روش های پیشگیری از بروز پاسخ های سمی دارد که باید توسط افراد واجد شرایط و فاقد هرگونه منافع شخصی یا سازمانی آموزش داده شود. بایدها و نبایدهای درست و مبتنی بر شواهد علمی در خصوص مصرف غذا و سایر محصولات، باید صادقانه به مردم گفته شود و مردم نسبت به محصولات غذایی در دسترس، احساس اعتماد داشته باشند.»
این دکتری تخصصی سم شناسی داروشناسی و استاد دانشکده داروسازی درباره پیشنهادهایش با مسئولان نیز می گوید:« حمایت از مراکز و آزمایشگاه هایی که بتوانند در خصوص ارزیابی ریسک محصولات غذایی دغدغه مند و مسئولیت پذیر و داوطلب باشند؛ استفاده از مدیران تصمیم گیرنده و کارشناسانی که بدون تعارض منافع، فقط دغدغه مند سلامت مردم باشند؛ توسعه شبکه های پایش و نظارت بر ایمنی محصولات با تکیه بر دانش روز دنیا و استفاده بهتر از دانش آموختگان و متخصصین حوزه های مرتبط؛ تعریف ارزش های آکادمیک در حوزه تخصصی سم شناسی برمبنای خدمت به سلامت جامعه نه انتشار و اکتفا به مقاله وتولیدات علمی؛ توسعه و حمایت از راه اندازی برنامه های آموزشی عام المنفعه توسط متخصصین برای سطوح مختلف جامعه؛ ارزیابی صلاحیت افراد پیش از دعوت از ایشان به عنوان متخصص جهت حضور در شبکه های اجتماعی و اجتناب از تبدیل دغدغه ها سلامت مواد غذایی به شوی سیاسی از جمله پیشنهادهایم برای مسوولان مربوطه است.»