مراسم رونمایی از کتاب «علم و دین در افق جهان‌بینی توحیدی»، نوشته آقای دکتر مهدی گلشنی عضو پیوسته فرهنگستان علوم و استاد فیریک و فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف روز دوشنبه ۲۸ بهمن ۱۳۹۸، با پیام استاد بهاالدین خرمشاهی عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و سخنرانی دکتر علی خاکی صدیق معاون آموزشی وزارت علوم، دکتر عبدالرحیم گواهی محقق و مدرس ادیان و دین شناسی تطبیقی و استاد دکتر مهدی گلشنی عضو پیوسته فرهنگستان علوم، در دانشکده مهندسی عمران دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی برگزار شد.

آقای دکتر گلشنی در این مراسم اظهار کرد: آنچه که در غرب به وجود آمده، تحول مثبتی در راستای تعامل بین علم و دین بوده است و همواره در کلاس‌های فیزیک شاهد بحث‌های فلسفی بوده‌ایم، اما این تحول مثبت که نیازمند آن هستیم، به فضای آکادمیک کشور ما منتقل نشده است. عضو پیوسته فرهنگستان علوم در این مراسم بیان کرد: در ابتدا در مورد خواجه نصیر باید بگویم که وی در جهان اسلام شخصیتی بی‌نظیر است و بهترین کسی که حق مطلب را در مورد فیلسوف، عارف و فقهی بودن وی ادا کرد، علامه حلی بود که در این زمینه گفت افضل زمان ما در علوم عقلی و نظری خواجه نصیر است. همچنین باید توجه کرد که وی در هندسه و مثلثات نیز همان دقت را داشت و اولین کتاب مثلثات کروی برای خواجه است. چند سال قبل کتابی مهم در مورد بزرگترین دانشمندان نوشته شد که بخشی از کتاب نیز مربوط به خواجه بود و نویسنده کتاب که یک سعودی وهابی‌مسلک بود، در مقابل عظمت خواجه تعظیم کرد و او را الگوی مناسب برای جوانان جهان اسلام معرفی کرد که می‌توانند علم را از او بیاموزند. وی تصریح کرد: وقتی که به دوره تمدن اسلامی می‌نگریم، متوجه می‌شویم که تفکر عالمان واقعی مانند ابوریحان و خواجه نصیر این‌گونه بود که علم را نوعی عبادت و کار علمی را فعالیت دینی می‌دانستند. در مقابل اینها نیز خلفای عباسی بودند که برای قدرت یافتن حکومتشان به ترویج مکتب اشعری می‌پرداختند که بگویند علت همه چیز خدا است و این حکومت نیز با خواست خدا به وجود آمده و از این رهگذر، علوم عقلی را کنار بگذارند و حتی برخی از مکاتب اهل سنت نیز کنار گذاشته شد. در قرن ۱۹ به غیر از برخی سردمداران علم که متدین بودند، ارتباط بین علم و دین قطع شد. اما رفته رفته شاهد به وجود آمدن فضایی بودیم که این دو را به یکدیگر وصل کرد دکتر گلشنی افزود: بنابراین شاهد سقوط علم در جهان اسلام بودیم. در حقیقت غیر از فلسفه، بقیه علوم عقلی ثابت شد و در ادامه، فلسفه نیز از جهان اسلام رخت بر بست. البته زمانی که به قرون وسطا و دوران جدید می‌رسیم، دانشمندانی نظیر نیوتن و لایب‌نیتس همواره تفکر ابوریحان را داشتند که معتقد بودند علمشان به مثابه عبادت است تا اینکه رفته رفته مکاتب تجربه‌گرا ظهور کردند؛ به این معنا که علم را نتیجه تجارب حسی می‌دانستند. وی افزود: بنابراین فلسفه و دین کنار رفت و زمانی که از ابتدای دهه ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۰ در آمریکا تحصیل می‌کردم، در کلاس‌های فیزیک، مباحث مربوط به دین و فلسفه مطرح نمی‌شد و اینها مسائل جدای از هم بودند. بنابراین در قرن ۱۹ به غیر از برخی سردمداران علم که متدین بودند، ارتباط بین علم و دین قطع شد. اما رفته رفته شاهد به وجود آمدن فضایی بودیم که این دو را به یکدیگر وصل کرد. این استاد دانشگاه صنعتی شریف بیان کرد: در سال ۱۹۶۰ مجله‌ تایمز در پشت جلد خود عبارت «خدا مُرد» را درج کرد، اما در سال ۱۹۸۰ به دلیل نهضتی که برای تعامل بین علم و دین آغاز شده بود، روی پشت جلد این مجله عبارت «خدا دارد برمی‌گردد» درج شد و برخی از فلاسفه علم ظهور کردند که از ماهیت علم سخن گفته و تبیین کردند که علم صرفاً تجربی نیست. در این دوره، حتی عده‌ای از کشیشان تصمیم گرفتند فیزیک و زیست‌شناسی بخوانند و شروع به پاسخ دادن به شبهات کردند تا اینکه در سال ۱۹۸۷ یک سرمایه‌دار آمریکایی بنیادی تحت عنوان بنیاد تمپلتن را بنا نهاد و هر ساله به یک نفر که فعالیت بیشتری در عرصه علم و دین داشت، جایزه یک و نیم میلیون دلاری پرداخت می‌کرد تا اینکه در سال ۱۹۹۵ این بنیاد تصمیم گرفت به استادانی که علم و دین را تدریس می‌کنند، جایزه بدهد. کتاب هاوکینگ هشت بار در ایران چاپ شده است، اما کتبی که وی را نقد کرده‌اند، به چاپ نرسیده است. در حقیقت در دانشگاه‌های ما نیز بحث‌های فلسفی در کلاس‌های فیزیک مطرح نمی‌شود، اما در غرب این طور نیست چهره ماندگار فیزیک کشور افزود: از سراسر جهان اساتید بسیاری اقدام به همکاری کردند و قرار شد این اساتید در ۵ دانشگاه آمریکا به تدریس بپردازند و بنده نیز جزء افرادی بودم که در دانشگاه برکلی مشغول تدریس شدم. البته پس از اینکه به ایران بازگشتم، در دانشگاه صنعتی شریف این درس را تدریس کردم و در حقیقت کتابی که تالیف کردم، حاصل تدریس‌هایم در دانشگاه شریف و حاصل تجربیاتم از کنفرانس اروپای علم و الهیات بوده است. در این کنفرانس که هر دو سال یک بار برگزار می‌شد، شاهد حضور فیزیکدانان، زیست‌شناسان، فلاسفه و دیگران دانشمندان بودیم که در مورد علوم مختلف بحث می‌کردند. استاد گلشنی بیان کرد: بنابراین در محیط غرب، فلاسفه خداباور بیشتر شده‌اند و البته که شاهد به وجود آمدن تضارب آراء بین دانشمندان غربی بودیم، اما این روند وارد کشور ما نشد، بلکه در ایران صرفاً کتاب‌های الحادی ترجمه شد. از جمله کتاب هاوکینگ هشت بار چاپ شده است، اما کتبی که وی را نقد کرده‌اند، به چاپ نرسیده است. در حقیقت در دانشگاه‌های ما نیز بحث‌های فلسفی در کلاس‌های فیزیک مطرح نمی‌شود، اما در غرب این طور نیست.

دکتر خاکی صدیق: معلم نافع موجب تعالی انسانیت و امنیت است

دکتر علی خاکی صدیق معاون آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در مراسم رونمایی از کتاب علم و دین در افق جهان بینی توحیدی که در دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی برگزار شد، گفت: مباحث فرهنگی همواره از دغدغه‌های مسئولان دانشگاه بوده است و پرداختن به مباحث ریشه‌ای فرهنگی بسیار دشوار است. وی افزود: در دانشگاه مجموعه ای از کارهای متنوع فرهنگی صورت می گیرد و برخی از اقدامات ریشه‌های عمیق فرهنگی دارند و اثرات طولانی مدت بر جای می گذارند. معاون آموزشی وزارت علوم ادامه داد: یکی از این اقدامات فرهنگی با اثرات طولانی مدت چاپ کتاب علم و دین در افق جهان بینی توحیدی تالیف دکتر مهدی گلشنی است که در راستای راهبرد فرهنگی دانشگاه به چاپ رسیده است. دکتر خاکی صدیق بیان کرد: بی‌شک دکتر گلشنی یکی از شایسته‌ترین افراد برای تالیف در حوزه علم و دین است که پیش گفتار این کتاب به قلم مرجع گرانقدر آیت الله سبحانی نیز موید این مطلب است. استاد دانشکده برق دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی با بیان اینکه ورود به بحث علم و دین کاملاً حرفه ای و دشوار است، گفت: بنده تنها به چند نکته اشاره و پرسش هایی را مطرح می کنم. همکار مدعو گروه علوم مهندسی فرهنگستان علوم افزود: آیا بین علم و دین تعارض وجود دارد؟ اگر ما دین را بر پایه وحی بدانیم و وحی را نیز پیام خدا بدانیم، از طرفی نیز علم را بر پایه طبیعت و طبیعت را فعل خدا بدانیم امکان تعارض بین کلام، و فعل خدا نیست؛ در اصل قضیه امکان ندارد بین علم و دین تعارضی ببینیم اما آنچه به عنوان تعارض مطرح می شود و علمای علم تجربی و دینی نیز به آن اشاره کرده اند، فهم و تفسیر افراد از این موضوعات است. این برداشت ها با هم در تضاد هستند، از یک طرف یک فیزیکدان برجسته که اخیراً فوت شد ادعا می کند که طومار بحث دین را برچیده و ادعای اثبات عدم وجود خدا را می کند و دیگری در لباس عالم دینی می آید و کتاب علمی را می سوزاند، اینها تعارض هایی است بر اساس استنباط های خودشان. معاون آموزشی وزارت علوم بیان کرد: مسئله مهمی که در «کتاب علم و دین در افق جهان بینی توحیدی» به آن پرداخته شده است این است که علم در چه بستری شکوفا شده است؟ آیا پایه‌های اعتقادی و زیرساخت های فکری که براساس آن نظریه های جدید را بنا می دهیم و علوم و فناوری پیشرفت می کند، دین گریز یا دین زدا هستند؟ یا اینکه بی توجه به دین هستند و کار خود را انجام می دهند. آقای دکتر خاکی صدیق بیان کرد: اگر نظریه‌پردازی‌های علمی و فناوری ها از بستر دین بر می‌خواستند آیا وضعیت کنونی دنیا متفاوت از این چیزی می بود که داریم؟ تبعات و قوانین مطرح در این زمینه، چقدر عمق پیدا می کرد، این موضوع جای تامل جدی دارد. البته پاسخ آن نیز آسان نیست. چون تجربه‌ای از علم و نظریه پردازی دینی به معنای واقعی نداریم. وی افزود: اگر دانشمندانی وجود داشتند که در مکتب ائمه اطهار پرورش یافته بودند یا علما در خدمت امام زمان (ع) بودند و می‌توانستند پاسخ‌های علمی را بگیرند، شرایط متفاوت می‌شد. قطعاً محیط زیست اکنون این شرایط را نداشت، قطعاً اخلاق انسانی و حرفه ای و رفاه و امنیت به گونه ای دیگر بود. جهت‌گیری‌های علمی برای منفعت‌طلبی ۱۰۰ درصد مادی نبود و متاسفانه این تجربه با غصب ولایت ائمه از بشریت گرفته شده است. معاون آموزشی وزارت علوم تصریح کرد: بشریت از علم درست دینی، محروم شده است که اگر محروم نمی شد، جایگاه امروز ما تا قیامت تحت تاثیر قرار می گرفت. وی تاکید کرد: علم نافع، موجب تعالی انسانیت و امنیت است، توجه جدی به اخلاق حرفه‌ای دارد و همچنین در توسعه و اخلاق نقش زیاد دارد و امیدواریم ان شاء الله با ظهور حضرت مهدی (عج) بشریت به علم نافع برسد. دکتر خاکی صدیق گفت: در جهان اسلام ستارگان ارزشمندی در علوم غیردینی دستاوردهای عظیم هم داشتند همانند، ابوریحان بیرونی، خوارزمی، فارابی که به وجود آنان افتخار می‌کنیم اما اگر بخواهیم کسی را در قله بگذاریم، علامه خواجه نصیرالدین طوسی است.