دکتر کامبیز بازرگان معاون پژوهش و فناوری سازمان در مصاحبه اختصاصی با روابط عمومی:
اجرای مگاپروژه یا طرح کلان تحقیقاتی، رویکرد نوین پژوهشی سازمان است

دکتر کامبیز بازرگان معاون پژوهش و فناوری در مصاحبه اختصاصی با روابط عمومی سازمان از هدفمندسازی فعالیت های پژوهشی سازمان در قالب مگاپروژه یا طرح کلان تحقیقاتی خبر داد و ابراز امیدواری کرد در رویکرد جدید با هدایت پروژه های پژوهشی باهدف پاسخ به سوالات مشخص از چالش های کلان  بخش کشاورزی، گام مهمی در راستای انجام تحقیقات اثربخش و تقاضامحور برداشته شود.
دکتر بازرگان معاون پژوهش و فناوری سازمان به عنوان سوال نخست بفرمایید مگاپروژه یا طرح کلان چیست و سازمان از اجرای آن چه رویکری را دنبال می کند؟ ضمن عرض سلام به همکاران محترم، شهادت سردار سپهبد حاج قاسم سلیمانی را به عموم مردم ایران تسلیت عرض می کنم و از خداوند متعال می خواهم  ایشان و همرزمان فداکارشان را با شهدای صدر اسلام محشور نماید. در پاسخ به سوالی که مطرح فرمودید و موضوع این مصاحبه نیز همین است لازم است عرض کنم طرح کلان یا مگاپروژه مفهوم جدیدی است که به تازگی در معاونت پژوهش و فناوری سازمان کلید خورده است و با ابلاغ انتصاب مجریان مسئول پروژه های مذکور، ۷ عنوان طرح کلان تحقیقاتی سازمان رسما آغاز به کار کرده است که در این فرصت مصاحبه می خواهم مبانی این موضوع را تبیین نمایم تا همکارانمان بدانند خط مشی تحقیقاتی آینده سازمان چیست و به چه سمت و سویی در حرکت هستیم؛ مگاپروژه در حقیقت مدلی است که  با برقراری ارتباط منسجم بین تخصص های متنوع از موسسه های تحقیقاتی مختلف، پژوهش های سازمان برای پاسخ دادن به سوال های کلان فرا موسسه ای بخش کشاورزی هدفمند می شود  و گام مهمی در  اجرای تحقیقات اثربخش و پیامدمحور  که رویکرد مهم سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی است برداشته می شود.
اجرای مگاپروژه یا طرح های کلان تحقیقاتی چه نقشی در رونق تحقیقات تقاضامحور و توسعه آن دارد ؟ تحقیقات تقاضامحور مفهومی است که نمی توان اجرای آن را بدون همکاری و مشارکت ذینفعان از ابتدا تا انتهای پروژه پژوهشی متصور شد و در واقع مشارکت ذینفعان پیش نیاز تحقق تحقیقات تقاضامحور است؛ در مگاپروژه یا طرح کلان هدف آن است که، پروژه های پژوهشی متعدد به گونه ای در ارتباط با یکدیگر تعریف شوند که طی آن، کلیه افرادی که در رساندن نتایج تحقیقات به دست ذینفعان  نقش دارند، زمینه مشارکتشان از ابتدای پروژه تا خاتمه آن فراهم شود؛ در حقیقت باید اذعان داشت مدل فعلی که در آن مجریان مسئول به تنهایی و مجزا از دیگر عناصر اثر بخش در زنجیره کاربرد تحقیقات، اقدام به تعریف مساله پژوهشی کرده  و در انتهای پروژه، نتایج را به مروج تحویل می دهند تا یافته تحقیقاتی بین کشاورزان ترویج شود در دنیا منسوخ شده است و زمان آن فرارسیده ما نیز رویکردهای پژوهشی خود  را به روز کنیم.
دکتر بازرگان در ادامه این مطلب افزود: در حقیقت فلسفه و چرایی تغییر رویکرد این است که ما شاهد هستیم وقتی مروج  از ابتدای پروژه، ارتباطی با سوال پژوهشی ندارد و مسیر طی شده برای پاسخ به این سوال را نمی داند، در انتهای این مسیر نیز ارتباط برقرار کردن با جواب پژوهش و منتقل کردن آن به کشاورزان بسیار سخت خواهد شد ولی زمانی که محقق، مروج، کشاورز و همکاران ما در بخش اجرا که مدیریت اجرای موضوع را به عهده دارند از روز اول پروژه در جریان تحقیق قرار می گیرند،  انتقال دستاوردها در قالب یک کارتیمی مشترک راحت تر انجام می شود.
وی این رویکرد را برخاسته از نگرش سازمان تلفیق گر و  نه سازمان تجمیع گر دانست و یادآور شد: در رویکرد تلفیق گرایی معتقد هستیم نباید سازمان مساله پژوهشی را  بین موسسه های مختلف پخش کند و به تبع آن جواب های مختلفی را از موسسه های مختلف دریافت کند؛ در حقیقت معاونت پژوهش و فناوری سازمان به عنوان واحد هماهنگ کننده پژوهش از یک طرف وظیفه دریافت سوال را از وزارت جهادکشاورزی دارد  و از طرف دیگر وظیفه دارد جواب را از موسسه های مختلف گردآوری و  جمع‌بندی کرده و سپس آن را در قالب یک راهکار فنی به بخش اجرا ارائه نماید.
دکتر بازرگان در پاسخ به این سوال که این شیوه چه تفاوت هایی با رویکرد سابق دارد بیان داشت: این روش چند تفاوت با سیستم قبلی دارد؛ در این رویکرد چون معتقد هستیم پاسخ به یک سوال کلان جنبه‌های مختلفی را در بر می گیرد لذا لازم است، رهبر طرح کلان نمایندگان موسسه های تحقیقاتی مختلف را در کمیته ای به نام کمیته فنی طرح کلان در کنار هم قرار دهد؛ برای مثال خوداتکایی در تامین علوفه، نیاز به تعریف پروژه های متعددی دارد که هر کدام به بخشی از این موضوع مثلا مصرف بهینه آب، معرفی گیاهان جدید و کم آب بر و غیره اشاره دارد؛ از طرف دیگر لازم است جنبه های اقتصادی- اجتماعی و ترویجی پروژه ها مورد بررسی قرار می گیرد تا به راهکار کاربردی برای افزایش تولید علوفه منتج شود؛ پس همان طور که می بینید یک طرح کلان مثل خود اتکایی در تولید علوفه می‌تواند خود شامل چندین زیر مجموعه طرح های پژوهشی باشد که شاید لازم باشد بیش از ۱۰۰ پروژه مثل حلقه های مختلف زنجیر برای یک هدف واحد ( پاسخ به یک سوال کلان) به هم متصل شود و انتظار ما  از رهبر طرح کلان این است که تلاش‌های پژوهشگران موسسه های مختلف را برای پاسخ به یک سوال مشخص هماهنگ کند.
معاون پژوهش و فناوری سازمان در پاسخ به این سوال که نقش محققان در تعریف پروژه های پژوهشی در رویکرد جدید چیست بیان داشت: شاید عده ای از دوستان برایشان این دغدغه مطرح شود که در رویکرد جدید، نقش محققان به عنوان ارائه دهنده اولیه طرح های پژوهشی چیست؟ در پاسخ لازم است این نکته را یادآور شوم که، یکی از اهداف مهم اجرای تحقیقات در قالب مگاپروژه اتفاقا تلاش برای به ثمر رسیدن نتایج تحقیقات محققان موسسه های تحقیقاتی مختلف است، چراکه بر این باوریم یک محقق باید بتواند بعد از صرف هزینه و وقت بسیار، نتیجه زحمت خود را در رفع مسائل ضروری کشور به ثمر نشسته ببیند؛ اما در حال حاضر با اینکه هر یک از پروژه های تحقیقاتی ماهیتا از کیفیت خوبی برخوردار است و محققان زحمتکش ما دارند خوب پژوهش می کنند، ولی به دلیل آنکه محقق محترم در موسسه/ ایستگاه/ بخش تحقیقاتی و یا مراکز استانی هر کدام با توجه به دایره تخصصی خودشان طرح مسئله کرده و بر اساس آن پروپوزال نوشته و پروژه را به خاتمه می رسانند، گاهی سوال پژوهشی پروژه ها خیلی جلوتر و گاهی خیلی عقب تر از سوال اصلی کشور است و یا گاهی به دلیل آن که محققان موسسه های مختلف با یکدیگر در ارتباط نیستند، مشکلاتی از قبیل موازی کاری پیش می آید و محقق به گمان خود در حال جواب دادن به یک سوال اساسی کشور است، در حالی که به علت پرداختن به سوژه تکراری انرژی و وقت او تلف شده است! بنابراین معاونت پژوهش و فناوری سازمان در راستای انجام ماموریت خود برای  برنامه‌ریزی و نظارت پژوهش ها، به کمک حل این موضوع آمده تا تلاش محققان سازمان  در راستای پاسخ به سوالات مشخص و مهم کشور  بکار گرفته شود.
وی اجرای مگاپروژه یا طرح های کلان را رویکردی برای پاسخگویی انتظارات بخش اجرا از تحقیقات نام برد و خاطر نشان ساخت : انجام تحقیق در قالب مگاپروژه یا طرح کلان مزایای فراوانی دارد از جمله آن تسهیل ارتباط با ذینفعان و بخش اجرا است و دیگر آن که در این مدل به دلیل آن که موسسه های تحقیقاتی مختلف در یک کمیته فنی واحد کنار هم کار می کنند ، حتماً یک موضوع از جنبه های مختلف بررسی می شود؛ بدین ترتیب در مسیر اجرای طرح کلان به مجموعه سوالاتی که ذینفعان مطرح می کنند، پاسخ‌های روشن داده می شود که این پاسخ های روشن، قدم به قدم سوالات پروژه های زیر مجموعه بخش کشاورزی را جواب می‌دهد و این همان انتظاری است که از تحقیقات می‌رود که به عنوان چراغ راه و راهنما ایفای نقش کند.
دکتر بازرگان در ادامه این مطلب، رفع موانع نفوذ یافته های پژوهشی را از دیگر مزایای اجرای این رویکرد برشمرد و افزود: وقتی پژوهشی بدون توجه به جنبه های اقتصادی و ترویجی انجام شود، به کشاورزان توصیه ای می شود که در عمل برای آنان گران تر از روشی است که  خودشان از آن  استفاده می کنند و در نتیجه کشاورز رغبتی برای استفاده از نتیجه پژوهش ندارد! علت عدم نفوذ دستاوردهای پژوهشی به بخش کشاورزی، موضوعی است که توسط دانشمندان دنیا مورد پژوهش قرار گرفته و عواملی از جمله محدودیت های فنی و محدودیت های اقتصادی- اجتماعی برای آن عنوان شده است؛ لذا ارائه نسخه های غیر اقتصادی نامتناسب با شاخص های فرهنگی –اجتماعی که هم خوانی با سنت ها و آداب ساختار اجتماعی مناطق روستایی ندارد از جمله علت های عدم نفوذ دستاوردهای تحقیقاتی به بخش کشاورزی است؛  در رویکرد جدید با تشکیل کمیته های فنی با حضور نمایندگانی از بخش اجرا، ترویج، بهره برداران، محققان اقتصادی اجتماعی و سایر ذینفعان به جنبه های مغفول در کاربرد تحقیقات در بخش اجرا پرداخته می شود.
معاون پژوهش و فناوری سازمان در پاسخ به این سوال که وضعیت پروژه های فعلی در ارتباط با مگاپروژه های ابلاغ شده چیست بیان داشت: همانطور که می دانید ۷ طرح کلان یا مگاپروژه در سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی با انتصاب مجریان مسئول هر یک از عناوین طرح ها ، به تازگی آغاز به کار کرده است؛ شیوه کار نیز  بدین صورت است که مجریان مسئول  این پروژه ها موظف هستند با استخراج چالش های پیش روی موضوعات کلان ۷ گانه، چالش‌هایی را که پاسخ آن در حال حاضر در جامعه علمی کشور موجود است، دسته بندی کنند؛ اما قاعدتاً چالش هایی پیش روی بهره برداران و همکاران بخش اجرا وجود دارد که بدون پاسخ است که برای این ها لازم است مجموعه پروژه های موجود در اختیار مجریان طرح کلان قرار داده شود؛ در اینجا ذکر این مطلب ضروری است که در رویکرد جدید، معاونت پژوهش سازمان اجازه نخواهد داد پروژه های غیر هدفمندی که در سیستم قبلی شکل گرفته و در اولویت کمیته فنی طرح کلان نیست، روی آن وقت و انرژی صرف شود؛ لذا تصمیم بر آن است این قبیل پروژه ها یا با کمک محقق  اصلاح  شود و یا با پروژه جایگزین از ادامه یافتن آن جلوگیری می شود؛گام بعد چالش هایی است که توسط مجریان طرح کلان احصا شده و در پاسخ به آن ، پروژه تحقیقاتی وجود ندارد که این قبیل سوالات به فراخوان ملی گذاشته می شود تا موسسه های تحقیقاتی اقدام به تعریف پروژه های جدید مطابق با اولویت های کمیته فنی طرح های کلان نمایند.
وی در پاسخ به این سوال که در فراخوان های ملی تحقیقاتی حدود اختیارات موسسه های تحقیقاتی در ارتباط با کمیته فنی طرح کلان چیست بیان داشت: واقعیت آن است که موسسه های تحقیقاتی باید بتوانند در دایره وظیفه مندی خود و هماهنگ با ارکان و برنامه‌های کشور حرکت کنند و در رویکرد جدید تاکید بر حفظ هویت موسسه های تحقیقاتی  است؛ در حقیقت مدیر طرح کلان در چارچوب فنی پروژه مداخله ای ندارد و فقط وظیفه ابلاغ چالش به موسسه‌های ذی ربط را بر عهده دارد و تنها انتظاری که از موسسه های زیربط مثلاً موسسه تحقیقات فنی مهندسی کشاورزی می‌رود این است که بدون مداخله مدیر طرح کلان و یا سازمان به صورت فنی به موضوعی مثل رفع ریزش گندم از کمباین بپردازد و طرح ها و پروژه های مرتبط با حل آن مسئله را به سازمان ارائه دهد و حتی تصویب پروژه های مرتبط با موضوع در کمیته علمی -فنی توسط خود آن موسسه انجام می شود.
دکتر بازرگان در پاسخ به سوالی پیرامون ضرورت توجه به ابعاد زیست محیطی طرح های کلان یادآور شد: توجه به ابعاد زیست محیطی در طرح های کلان نکته مهمی است که انتظار ما این است که در کمیته فنی طرح کلان در کنار سایر موسسه ها، با حضور موسسه هایی که در زمینه منابع طبیعی کار می‌کنند از جمله موسسه های تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، خاک و آب ، علوم شیلاتی (که  در زمینه پایش ذخایر و منابع دریایی فعالیت دارند) به این موضوع توجه شود و از افزایش تولید به بهای تخریب منابع جلوگیری شود.

وی از بازنگری دستورالعمل بررسی و تصویب طرح های تحقیقاتی بر اساس رویکرد جدید و ارتقای جایگاه طرح کلان خبر داد و افزود: معاونت پژوهش و فناوری سازمان در راستای رویکرد جدید پژوهشی یعنی ارتقای مشارکت ذینفعان در تعریف پروژه های پژوهشی، تقویت تحقیقات مشتری محور، چند منظوره و بهره مندی از نقش آفرینی دانشگاهیان و مجامع علمی کشور  اقدام به بازنگری دستورالعمل تصویب طرح های تحقیقاتی نموده است و با توجه به آن که این دستورالعمل ۱۸ سال از تصویب آن می گذرد ، طرح کلان از ارکان مهم دستورالعمل جدید خواهد بود؛ در این دستورالعمل  مفاهیمی از قبیل تعریف طرح کلان و پروژه های ذیل آن، جایگاه مدیر طرح کلان، شرایط داوری طرح ها ، شرایط مشارکت سایر متخصصان بخش کشاورزی ، بررسی و داوری گزارش های نهایی،  نحوه استخراج یافته های پژوهشی از پروژه ها بدان پرداخته شده است و انشاالله تا پایان سال مراحل تدوین و تصویب آن به پایان می رسد.
دکتر بازرگان در پاسخ به این سوال که ارزیابی شما از جایگاه روابط عمومی و تبلیغات در اجرای موفق یک مگاپروژه به عنوان رویکردی برخاسته از مشارکت کلیه ذینفعان چیست ؟ بیان داشت: تقویت زیرساخت حوزه روابط عمومی از جمله مواردی است که در دستورالعمل جدید بدان پرداخته خواهد شد؛ وقتی کمیته فنی مگاپروژه با مشارکت کلیه نمایندگان ذینفعان برگزار  شود در حقیقت ما به جای آن که فقط آنها را در زمان دست یافتن به نتیجه در جریان کار خود قرار دهیم یک قدم در برقراری ارتباط پررنگ‌تر با همکاران واحدهای دیگر در حرکت هستیم. البته لازم است با درنظر گرفتن هزینه مجزا برای تبلیغات و روابط عمومی به عنوان ابزار اطلاع رسانی رویدادها و تصمیم های مدیریتی، به صورت جدی تر به این مقوله پرداخته شود.

معاون پژوهش و فناوری سازمان در بخش انتهایی این مصاحبه ضمن اعلام این مطلب که دوره گذار به رویکرد جدید ۳ ماه برآورد شده است بیان داشت: طبیعی است که هر تغییر رویکردی دارای دوره گذار خواهد بود و این مدت زمان برای انتقال به رویکرد جدید سه ماه در نظر گرفته شده است؛پس از ابلاغ دستورالعمل های مربوطه، وارد سیستم اجرای تحقیقات بر مبنای طرح‌های کلان می شویم؛ اما نکته ای که در اینجا برای همکاران ممکن است مورد سوال شود هزینه انجام طرح کلان است که پاسخ روشن ما به این سوال این است که قرار نیست در این رویکرد انجام پروژه های تحقیقاتی به لحاظ کمی دچار تحول شود و آمار کمی آن افزایش یابد! بلکه هدف تنها هدایت کیفی همین تعداد پروژه های در دست اجرا با منابع مالی مشخص است و فقط چیدمان پروژه ها با هدف مشارکت ذینفعان ساماندهی می شود و اتفاقا هدف غایی ما این است بدون تحمیل پروژه جدید به سازمان، بهره وری پول‌هایی که در حال هزینه شدن است را افزایش دهیم و منابع مالی هزینه شده را برای پاسخگویی به یک راهکار مشخص به کار بندیم.
روابط عمومی سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی