دکتر الهی متخصص کودکان مرکز آموزشی - درمانی قدس قزوین در کارگاه آموزشی "رشد و تکامل کودکان" برای جمعی از مدیران و مربیان مهدهای کودک شهرستان قزوین، به رفتارهای اجتماعی و بازی ها در سنین مختلف و چگونگی کمک های والدین به رشد و تکامل اجتماعی در این دوران اشاره کرد.

رفتار اجتماعی و بازی های زمان نوزادی

دکتر الهی در ابتدا به رفتارهای اجتماعی و بازی های زمان نوزادی یعنی چهار هفته اول تولد پرداخت و گفت: نوزاد در این دوره، آگاهانه طی روابط متقابل اجتماعی با دیگران از طریق چشم ارتباط برقرار می کند و به طور طبیعی دست هایش را می بندد اما اگر باز کند و انگشتی را کف دستش لمس کند انگشت هایش را جمع می کند، زمانی که بغل شود و با او حرف زده شود دیگر گریه نمی کند سرش را می چرخاند تا به چهره کسی که با او صحبت می کند خیره شود هنوز حالت گنگ و نا مشخصی دارد اما هر روز بهتر می شود.

چگونگی کمک والدین

ایشان فت: تماس پوست با پوست، نوازش و لبخند، در آغوش گرفتن و لالایی و آواز و زمزمه های محبت آمیز، ماساژ اندام ها، حرکات ننویی و خم و راست کردن پاها و دست ها و انگشتان نوزاد به طور ملایم برای او آرام بخش است، علاوه بر تهیه اسباب بازی صدادار، اشیا متحرک و درخشان مثل چراغ قوه و یویو برای نوزاد، سرگرم کننده است، نصب مقوا یا کاغذ رنگی یا روبان های رنگی در اتاق یا تخت با طرح ها و شکل های ساده که به مرور نقوش آن را می توان پیچیده کرد توجه کودک را جلب می کند، پاسخ سریع به نیازهای نوزاد مثل تغذیه، تعویض سریع پوشک، کنترل دمای محیط، توصیف و توضیح هر عملی که برای نوزاد در حال انجام است، وقتی برای کودک همراه با اسم او انجام شود ایجاد رابطه عاطفی کرده و به سرعت تکلم او در آینده کمک می کند.

رفتار اجتماعی و بازی های حدود سه ماهگی

دکتر الهی در ادامه گفت: شیرخوار در سه ماهگی وقتی تغذیه می شود با نگاهی معنی دار و حاکی از رضایت بدون اینکه پلک بزند به چشمان مادر یا پرستارش خیره می شود، غان و غون می کند و به هنگام برخورد با افراد ناآشنا به مادر پناه می برد، اشتیاق شیرخوار زمانی که در انتظار سینه مادر است آشکار مشاهده می شود، قفسه سینه را تا آرنج بالا می کشد و کنترل سر خود را به دست می آورد و برای رسیدن به اشیاء تلاش می کند و غلت می زند. والدین در این دوران، علاوه بر ادامه بازی و فعالیت چهار هفته اول، بازی هایی مثل دالی موشه، حرکات کششی، خم کردن زانوها و کشش پاها تعویض پوشک و گاهی به پشت خواباندن یا نشاندن با حمایت والدین، بغل کردن کولیکی، بازی با گردنبند یا روسری را می توانند انجام دهند.

شش ماهگی و رفتار اجتماعی و بازی ها

این متخصص کودکان مرکز آموزشی - درمانی قدس بیان کرد که شیرخوار در شش ماهگی احساس رضایت و خشنودی اش را از انجام بازی های پُر سر و صدا نشان می دهد، غلت می زند، می نشیند، در حالت دمر حرکت کرده و می خزد به جلو و عقب تکان می خورد و در وضعیت نشسته می تواند بچرخد، همه چیز را به دهانش می برد و احساس رضایت و خشنودی اش را از بازی های پُر سر و صدا و اسباب بازی های موزیکال نشان می دهد، علاوه بر بازی و فعالیت های دوره های قبل، بازی با روسری، لمس بافت برگ ها و سنگ ها و پارچه ها، توپ رنگی، خواباندن به پشت و آینه نیز می تواند اضافه شود، معرفی افراد ناآشنا و صدا کردن نام فرزند و بازی های بده بستانی و هل دادن توپ هم می تواند در توانمندی و اجتماعی شدن شیرخوار کمک کننده باشد.

رفتار اجتماعی و بازی ها در حدود 9 ماهگی

دکتر الهی در خصوص رفتار اجتماعی و بازی ها در حدود 9 ماهگی گفت: کودک در این دوره بدون کمک می نشیند و با کمک تکیه گاه، می ایستد در هنگام مخالفت و عصبانیت بدنش را به عقب می کشد و محکم می کند و در این موقع با صدا مخالفتش را نشان می دهد ، به وضوح غریبه ها را از آشنایان تشخیص می دهد، هنوز هم هر چیز را که بدست آورد به طرف دهانش می برد و محیط اطرافش را جستجو می کند ، خودش غذا می خورد و غذایش را به افراد و یا حیوانات دست آموز اطرافش می دهد ، اسباب بازی ها را محکم در دستش می گیرد و به بزرگ ترها می دهد اما هنوز نمی تواند آنها را صحیح در دست بزرگ ترها بگذارد، علاقه مستمرش را به نگاه کردن به تصاویری که توسط بزرگ ترها توضیح داده می شود به مدت یک دقیقه یا بیشتر حفظ می کند.

ایشان به نقش الدین در این دوره اشاره کرد و گفت: علاوه بر بازی و فعالیت های دوره قبل به مرور می توان از عروسک های انگشتی، نشان دادن تصاویر حیوانات، آینه، تلفن، کلیدهای رنگی پلاستیکی، بازی هایی مثل دس دسی، بازی هایی که به حفظ تعادل و ایجاد حرکت و چرخش بدن بیانجامد به رشد کودک کمک کرد.

12 ماهگی و رفتار اجتماعی و بازی ها

علاقه به شنیدن کتاب های قصه و اجرای دستورات ساده، بیان چند کلمه ای که یاد گرفته، ایستادن به تنهایی برای چند لحظه و اطلاع از چگونگی استفاده از اشیاء روزمره، پیدا کردن اشیای پنهان شده از رفتارهای کودک در دوازده ماهگی بود که دکتر الهی به آنها اشاره کرده و همچنین گفت: کودک در این دوره دوست دارد نزدیک آشنایان باشد و صدای آنها را بشنود از بازی کردن با بزرگ ترها لذت می برد و در این دوره علاوه بر بازی و فعالیت های دوره های قبلی می توان از مکعب های رنگی استفاده کرد و همچنین اسباب بازی های متحرک به تشویق حرکت و راه رفتن این شیرخواران کمک می کند، پرسش و پاسخ از کودک علاوه بر تقویت قدرت تکلم مشاهده و فکر کردن را به کودک آموزش می دهد.

رفتار اجتماعی و بازی ها در حدود 15 ماهگی

ایشان گفت: کودک در 15 ماهگی به راحتی راه می رود، عقب می رود، خم می شود و اشیا را از روی زمین بر می دارد و توانایی نوشیدن از فنجان را دارد، با اشتیاق، امکانات و اسباب بازی ها و لوازم خانه را که در دسترس او هستند و چیزهایی را که صدا تولید می کند کشف می کند، دست و پا، مو یا لباس عروسک ها را می گیرد و با خودش می برد. هنگام بازی یا مخالفت با بزرگت رهایش مرتب اشیا را پرت می کند و نگاه می کند تا ببیند کجا می افتد، بسیار به والدین از نظر عاطفی وابسته است و حضور آنها باعث دلگرمی او می شود.

دکتر الهی بیان کرد که کودک در این سن، با اسباب بازی هایی همچون عروسک، مثل نوزاد رفتار می کند مثلا آنها را در آغوش می گیرد غذا می دهد و در رختخواب می خواباند، در هنگام بازی با عصبانیت اشیاء را روی زمین پرت می کند اما کمتر یا حتی بندرت دقت می کند که به کجا برخورد می کند، به میل خودش یا از روی اجبار اسباب بازی ها را با هم بازی هایش مبادله می کند و محل اصلی اشیا را به خاطر می آورد، جذب اشیا داخل خانه می شود کارهای خانه را از بزرگ ترها تقلید می کند و از قاشق و فنجان به خوبی استفاده می کند.

به گفته این پزشک متخصص اطفال، بازی با عروسک و تلفن و آشنا کردن شیرخوار با مفاهیم مالکیت به مرحله تکمیلی خود می رسد و بازی پرتاب و لگد زدن توپ و دالی موشه تکمیلی تر انجام می شود، اگر بزرگ ترها از او تقاضا کنند، کودک اشیایی را که می شناسد به آنها می دهد، دو یا سه مکعب را روی هم می گذارد، از تنها بازی کردن لذت می برد اما بهتر است کنار آشنایان و خواهر و برادر بزرگ ترش باشد.

دو سالگی و رفتار اجتماعی و بازی ها

متخصص کودکان مرکز آموزشی - درمانی قدس سپس به رفتارهای کوک در دو سالگی پرداخت و گفت: کودک در این سن از دارایی هایش با قاطعیت دفاع می کند، دنبال والدین یا مراقبانش در اطراف خانه می رود و بازی همزمان فعالیت های خانوادگی را تقلید می کند. نسبت به محیط، فوق العاده کنجکاو است. دستگیره در را می چرخاند و بیرون می رود. درک کمی از خطرهای اطرافش دارد، با خشنودی در بازی های ساده یا فعالیت های خیال بافانه شرکت می کند به تدریج شروع به بازی های کوتاه مدت و معنی دار و استفاده از اسباب بازی های کوچک می کند. از اشیا به جای یکدیگر استفاده می کند (برای مثال وانمود می کند که آجر ماشین است).

ایشان با بیان اینکه ممکن است کودک، اسباب بازی هایش را به دوستان و هم بازی هایش بدهد اما هنوز با سهیم شدن دوستانش در اسباب بازی ها یا توجه والدینش زیاد موافق نیست، در میان هم بازی هایش شرکت می کند اما در بازی ها با آنها شریک نمی شود و برای خودش به موازات آنها بازی می کند پنج یا شش مکعب را روی هم می گذارد، در صورتی که کودکان دیگر، توجه نزدیکانش را جلب کنند بسیار عصبانی می شود، دوست دارد خواسته هایش را بلافاصله برآورده سازد و تاخیر و تغییر در خواسته اش را نمی پذیرد.

دکتر الهی عنوان کرد: علاوه بر بازی و فعالیت های دوره های قبلی، می توان از مواردی مثل ماسه و الک و بیلچه یا خمیر مجسمه سازی، جعبه هوش سه بعدی، نقاشی، پازل های مناسب این سن استفاده کرد همچنین خواندن یا گفتن داستان های ساده و آشنا در کتاب های تصویری و پرسش و پاسخ در مورد محتوای آن برای بیان قدرت تخیل و تمرکز حواس کودک بسیار موثر است و با توجه به اشتیاق کودک برای انجام کارها، یادگیری و کاوش با توضیحاتی ساده می توان به او تفاوت خوب و بد، درست و نادرست بودن کارها را بر حسب مورد آموزش داد و با تشویق و درک احساسات و توانایی های او در انجام کارها اعتماد به نفس او را افزایش داد.

رفتار اجتماعی و بازی ها در سه سالگی

دکتر الهی اظهار کرد: کودک در سه سالگی بازی های تخیلی را خوب می شناسد، می تواند از خودش چیزهایی بسازد و تصور کند، از بازی کردن روی زمین با آجر، جعبه ها، قطار اسباب بازی، عروسک و غیره به تنهایی و یا همراه خواهر و برادرش لذت می برد، در بازی های پُر تحرک و خیالی به بچه های دیگر ملحق می شود. یاد می گیرد اسباب بازی هایش را با دوستانش تقسیم کند، در صورت وجود خواهر یا برادر کوچک تر به آنها محبت نشان می دهد، با بچه های دیگر در بازی های تخیلی شرکت می کند.

به گفته این پزشک متخصص اطفال، کودک در این سن، توانایی راندن سه چرخه را دارد، بلند می پرد و برای یک ثانیه روی یک پا تعادل دارد، با مکعب برج می سازد، با قاشق و چنگال می تواند غذا بخورد و تمام تکلمش قابل فهم است، می توان به ایجاد حس اطمینان به خود او از طریق بازی های حرکتی مثل تاب و الکلنگ و سرسره و بازی های جهشی به تخلیه انرژی این دوره کمک کرد، همچنان از گوش کردن و تعریف کردن داستان لذت می برد و والدین می توانند این موقعیت را برای او ایجاد کنند. انگیزه کمک به افراد خانه را دارد و سعی می کند اطرافش را تمیز نگه داشته و کمتر رختخوابش را شب ها خیس کند. تشویق و صبوری والدین به تقویت این انگیزه کمک فراوانی می کند.

چهار سالگی و رفتار اجتماعی و بازی ها

دکتر الهی سپس به سنین چهار سالگی اشاره کرد و گفت: کودک در این سن، لی لی میکند، برای دو ثانیه روی یک پا تعادل دارد با هشت مکعب برج می سازد، عموما رفتار مستقل و لجوجانه ای از خود نشان می دهد، شوخ طبعی اش را در صحبت و فعالیت های اجتماعی نشان می دهد، ساختمان هایی را با مواد و اسباب بازی های موجود می سازد، نیاز به همراهی رابطه با بچه های دیگر دارد.

وی با بیان اینکه کودک، گاهی اوقات با دیگر بچه ها کنار می آید و گاهی مثل بزرگ ترها پرخاشگر است اما به تدریج می فهمد که به جای کتک کاری کردن، بهتر است با کلمات با هم دعوا کنند، نوبت همدیگر را رعایت کرده و یاد می گیرد که وسایلش را تقسیم کند، به خواهر و برادر کوچک ترش توجه نشان می دهد و در ناراحتی ها با آن ها همدردی می کند، زمان گذشته، حال، آینده را درک می کند، در این دوره می توان از پازل و کاردستی برای این گروه استفاده کرد، بازی های نمایشی و ساختگی و پوشیدن لباس بزرگ ترها را دوست دارد و می توان برای او این امکان را مهیا کرد، تمایل دارد در مورد مسائل بی ربط با بزرگسالان حرف بزند و با هم بازی هایش سر چیزهای مورد علاقه اش دعوا می کند، راهنمایی و کمک والدین و توجه نشان دادن به او دغدغه های او را کاهش می دهد.

رفتار اجتماعی و بازی ها در حدود پنج سالگی

این متخصص کودکان مرکز آموزشی - درمانی قدس در پایان از نظم و ترتیب کودک در پنج سالگی صحبت کرد و گفت:  کودک در این سن در کارهای روزانه نظم و ترتیب را رعایت می کند اما پیوسته نیاز به تذکر دارد، معنای زمان را در رابطه با برنامه های روزانه درک می کند، کنترل رفتارش را افزایش می دهد، عموما خیلی حساس تر و کنترل شده و مستقل تر در موقعیت های مختلف رفتار می کند.

وی با گفتن اینکه کودک پنج ساله، همیشه بازی های نمایشی و خانگی را تنها یا همراه با همبازی هایش انجام می دهد در بازی کردن برخی اشیاء را به جای اشیاء دیگر در نظر می گیرد (مثلا وانمود می کند که یک سیب، یک آجر است)، دوستانش را خودش انتخاب می کن.د بیشتر اوقات به خوبی می تواند با هم سن و سالانش بازی کند و نیاز به قانون و بازی عادلانه را درک می کند، گفت: کودک، شوخ طبعی را به وضوح در کارهایش نشان می دهد در داخل یا خارج منزل چیزهایی را برنامه ریزی می کند و می سازد.

به گفته دکتر الهی، کودک در این سن، نسبت به کودکان کوچک تر و حیوانات خانگی با مهربانی رفتار کرده و حمایتشان می کند و در ناراحتی ها هم بازی هایش را دلداری می دهد، والدین می توانند در این دوره علاوه بر بازی و فعالیت های دوره های قبلی با تماشای ماجراجویی ها و تشویق اندیشه های تازه که در جستجو به دست می آورد و همچنین نمایش با عروسک های فک زن، پازل های پیچیده، آموزش مهارت های طناب زنی، خواندن کتاب های مختلف و تهیه اسباب بازی های علمی مثل میکروسکوپ اطلاعات عمومی آنها را افزایش دهند.