نشست «روند مطالعات آینده‌پژوهی در ایران» برگزار شد / گزارش روز نخست نمایشگاه هفته پژوهش
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات فناوری نخستین روز از نمایشگاه هفته پژوهش غرفه این پژوهشکده واقع در سالن ۲۷ غرفه شماره ۳۲ میزبان پژوهشگران، مدیران و بازدیدکنندگان بود.
با توجه به برنامه‌ریزی قبلی، گروه مطالعات آیندهنگر پژوهشکده، یک نشست علمی با عنوان «روند مطالعات آینده‌پژوهی در ایران» برگزار کرد. در این نشست آقایان دکتر فرهاد نظری زاده رئیس مرکز آینده‌پژوهی موسسه تحقیقات دفاعی، دکتر کرامت‌زاده، دکتر مرتضی بحرانی مدیر گروه مطالعات آیندهنگر پژوهشکده، دکتر میرزایی رئیس پژوهشکده، دکتر حسینعلی قبادی، دکتر حسین ابراهیم آبادی و دیگر استادان حضور داشتند.
دکتر نظری‌زاده در ابتدای این نشست به طرح پرسش‌های اصلی و فرعی تحقیق خود درباره آینده‌پژوهی و سرشت آن و تعداد مطالعاتی که در قالب کتاب و مقاله و تحقیق انجام شده است گفت: با بیان تحلیل‌های کلی و نهایی مرتبط با بررسی کتب و مقالات این حوزه می‌توان به نقاط قوت و ضعف آینده‌پژوهی در ایران دست یافت. به گفته وی، نقطه قوت آینده‌پژوهی در ایران عبارت است از: التفات به این رشته، متاثر از اتفاقات و کنش‌های پیرامونی.
به‌گفته نظری‌زاده، بخش قابل توجهی از نقاط ضعف آینده‌پژوهی، به فقدان تخصص کافی در دانشگاه‌های پذیرنده دانشجوی آینده‌پژوهی مرتبط می شود به شکلی که فقدان هیئت علمی کافی برای تربیت این دانشجویان به چشم میخورد. همچنین در این حوزه چالش مدیریتی و فقدان متولی واحد و بالادستی برای این رشته یکی دیگر از نقاط ضعف شناسایی شده است. ضعف دیگر چالش فرهنگی است که به زعم برخی، ایرانیان بیش از آنکه تمایل به اندیشیدن درباره آینده را داشته باشند، علاقمند به تفکر درباره گذشته هستند.
به گفته نظری زاده: این رشته فرصت‌هایی نیز دارد که برخی از آنها را می‌توان به شرح زیر برشمرد؛ بخش قابل توجهی از فرصت‌ها به نیروی انسانی فعال در رشته آینده‌پژوهی بازمی‌گردد. یکی دیگر از عوامل فرصت‌آفرین برای آینده‌پژوهی، نو بودن آن است که این امر موجب اقبال مدیران و تصمیم‌گیران دولتی و غیردولتی به رشته می‌شود.
نظری زاده تهدیدهای این رشته را هم برشمرد و گفت: یکی از تهدیدهای آینده‌پژوهی افرادی‌اند که بدون گزینش وارد این رشته شدند. این افراد در صورت انجام کارهای ضعیف و بی‌کیفیت می‌توانند جامعه را از این رشته ناامید سازند. عده‌ای نحوه ورود آموزش عالی به آینده‌پژوهی را تهدیدآمیز می‌دانند و اعتقاد دارند که دانشگاه در پذیرش و توسعه آینده‌پژوهی شایسته عمل نکرد.
دکتر نظری‌زاده در ادامه راهبردهای غلبه بر تهدیدها را نیز برشمرد و گفت: یکی از مضامین پُرتکرار در این بخش به تقویت نیروی انسانی رشته بازمی‌گردد. اصلاح انتظارات و تعیین حدود و ثغور آینده‌پژوهی، از دیگر راهکارهای پیشنهادی توسط مصاحبه‌شوندگان بود. یکی دیگر از مضامین، تعریف آینده‌پژوهی در دو قطب نظر- عمل بود. از یک سو برخی توصیه کردند که آینده‌پژوهی باید به سمت حل مسائل عینی و عملی حرکت کند و ثمرات آن به جامعه نشان داده شود. اما از سویی دیگر برخی بر تعریف هسته فکری برای آینده‌پژوهی تاکید نمودند..
به گفته نظری زاده: عمده مصاحبه‌شوندگان ارتباط آینده‌پژوهی با مسائل عینی و عملی جامعه را ضعیف ارزیابی می‌کنند. کپی‌کاری، عدم ارتباط تصمیم‌گیران با مراکز آینده‌پژوهی، ناآشنایی عمومی با آینده‌پژوهی و عدم همراهی آینده‌پژوهان با مشتریان از دلایلی بودند که برای ضعف ارتباط آینده‌پژوهی با مسائل عینی و عملی جامعه ذکر شدند. همچنین پیش‌بینی عمده مصاحبه‌شوندگان بر افزایش تولیدات آینده‌پژوهی است که دلیل اصلی این امر، افزایش تعداد دانشجویان بیان شد. مصاحبه‌شوندگان آینده روشنی را پیشِ روی تعاملات جهانی آینده‌پژوهان ایران و جهان نمی‌دانند.
وی در پایان راهکارهایی برشمرد و گفت: ما دریافتیم که حوزه دفاعی در آینده‌پژوهی و نکات مطرح درباره آن پیشگام است. جامعه آینده‌پژوهان در تحولاتِ آتی آینده‌پژوهی نقشِ محوری خواهند داشت. احتمال بروز بحران بی‌اعتمادی به آینده‌پژوهی در آینده‌ای نه‌چندان دور وجود دارد. گرایش نظری و انتزاعی و دوری آینده‌پژوهی از مسائل عینی و عملی خطا است و باید انجمن علمی آینده‌نگری ایران از طریق اعطای برخی اختیارات این رشته را تقویت کند. همچنین باید به صورت تدریجی افراد با مدرک غیرآینده‌پژوهی از گروه‌های آینده‌پژوهی دانشگاه‌ها خارج شوند و آینده‌پژوهی به حل مسائل عینی و عملی کشور هدایت شود.
در ادامه این نشست دکتر مرتضی بحرانی مدیر گروه مطالعات آیندهنگر پژوهشکده نیز گفت: همانطور که از آمارها مشخص است به رغم زنانه شدن آموزش عالی حوزه آینده پژوهی همچنان در قلمرو مردانه است که خود یک چالش اساسی است. ورود زنان به عرصه آینده، امکان‌های بیشتری را فراهم می‌آورد تا شرارت‌هایی چون خشونت و تبعیض و بهره‌کشی مهار شوند.
وی در ادامه به دو مشکل مهم کلیت روند آینده‌پژوهشی در ایران پرداخت؛ یکی اینکه آینده‌پژوهان ما در نهایت فاقد آرمان هستند؛ به این معنا که در آینده‌پژوهی خود آرمانی را به رسمیت نمی‌شناسند تا در پی آن این علم بتواند وجه هنجاری خود را هم ایفا کند. پرسش این است که آینده ایران قرار است در «کجا» محقق شود؟ آیا انسان‌هایی که در ایران زندگی می‌کنند قرار است موقعیت متفاوتی با آنچه در گذشته تجربه کرده‌اند را به دست آورند؟ این موقعیت حاوی چه مولفه‌ها و ویژگی‌هایی است؟ مشکل دوم که دواقع مشکل نخست از آن سرچشمه می‌گیرد این است که آینده‌پژوهان ما فهمی از زمان ندارند. این درست است که زمان به سه بخش گذشته، حال و آینده تقسیم می‌شود، اما نکته مهم‌تر این است که با شناخت زمان بتوان خود زمان را تجزیه کرد. آزادی انسان در نهایت در گرو تجزیه زمان است. آینده را نمی‌توان بدون تکیه بر گذر زمان درک کرد. این مسئله در طول تاریخ مورد تاکید قرار گرفته است و آینده‌پژوهان جهان بر بنیاد آشنایی با زمان است که به آینده‌نگری و آینده‌پژوهی دست می‌زنند.
سخنران دیگر این نشست دکتر مجید کرامت زاده عضو هیئت علمی مرکز آینده‌پژوهی موسسه تحقیقات دفاعی نیز بر اینکه ما در منابع انسانی در حوزه آینده پژوهشی دچار مسئله هستیم و فرهنگ عامه ما هنوز آمادگی لازم را برای گذار از وضع موجود و رسیدن به وضع مطلوب را ندارد تاکید کرد. به‌گفته وی، کلید واژه های آینده‌پژوهی در فرهنگ عامه بسیار کم است که باید در این زمینه تلاش شود.
در ادامه این نشست دکتر حسین میرزایی رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی با تاکید بر برگزاری نشست‌های تخصصی و مشترک در حوزه آینده‌نگری بین موسسات پژوهشی و سیاست‌گذار در حوزه علم و فناوری، گفت: همکاری این موسسات در این زمینه می‌تواند ضمن دستیابی به یک هم‌افزایی، این موضوعات را در جامعه علمی و مردم نیز ترویج دهد.