نشست علمی تحت عنوان« فرهنگ عمومی در آینه کتاب ائل ناغیل لاری» از سری نشست‌های موسسه تاریخ و فرهنگ ایران در محل تالار کاتوزیان دانشکده حقوق و علوم اجتماعی دانشگاه تبریز برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه تبریز، دکتر محمدعلی پرغو، رئیس موسسه تاریخ و فرهنگ ایران، در ابتدای نشست، با بیان اینکه فرهنگ عامه یا عمومی فرهنگ رایج بین مردم است و به عنوان ماحصل تجربه سده‌ها به شکلی عموماً سینه به سینه منتقل شده است و آن را دربردارنده جهان بینی و روحیات مردمان دانست، اظهار داشت: آذربایجان نیز از حیث ادبیات فولکلور دارای تاریخچه و منابعی غنی است که کتاب انتشار یافته از سوی موسسه با عنوان آذربایجان ائل ناغیل لاری نمونه مستندی در همین خصوص به شمار می‌آید که نه فقط روایت های مختلفی را گردآوری نموده بلکه همچنین تلاش داشته لهجه و گویش راویان را نیز ثبت و ضبط نماید.

رئیس موسسه تاریخ و فرهنگ ایران در ادامه با بیان تلاش و ممارست گردآورنده این مجموعه (آقای فلسفی) بر ضرورت توجه بدین حوزه به ویژه با توجه به هجمه‌های وارد بر آن در فضای مجازی اشاره نموده و خواهان اهتمام بدان مخصوصاً از سوی جوانان علاقه‌مند شد.

فلسفی گردآورنده اثر نیز در سخنانی در خصوص معرفی این کتاب گفت: آنچه را تاریخ ثبت نکرده است، می‌توان در میان داستان های و متل ها یافت و از یان نظر ادب عامه به عنوان روایت گر زندگی مردمان مختلف، نقش ویژه ای در مردم شناسی ایفا می کند.

وی در ادامه درباره نحوه شکل گیری اثر به طرحی کشوری اشاره کرد که در سالهای ۱۳۷۳-۷۴ از سوی پژوهشکده مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی شکل گرفت و به گردآوری حدود ۹۷۰ قصه در قالب ۲۸ گزارش استانی انجامید، یادآور شد: برخی از آنها به صورت کتاب‌هایی به زیور طبع آراسته شده‌اند. همان زمان در استان آذربایجان شرقی نیز قصه‌های آذربایجان نیز از حدود ۲۰ روستا و شهر از مناطق مختلفی همچون میانه، مراغه، هشترود، مرند، جلفا، کلیبر، ورزقان و ... جمع شد.

وی همچنین به جمع‌آوری حدود ۱۳۷ قصه اشاره نمود که مرحوم حمید آرش آزاد نیز در گردآوری شان نقش مهمی داشت و به پیاده‌سازی این قصه‌های از نوارهای کاست موجود به دقت فراوان تهیه شده، تصریح کرد: در این کار ضمن توجه و اهتمام جدی به ظرایف و لهجه‌های مناطقی که قصه‌ها در قالب زبان و گویش آن‌ها توجه ویژه ای شده است.

به گفته این نویسنده در گردآوری قصه های به سراغ متخصصان قصه‌گوی مختلف مراجعه شده که عمدتاً هم به غیر از چند استثناء، از میان مردان آذربایجانی بوده‌اند هرچند که عموماً در ایام قدیم این زنان و مادران بودند که قصه می‌گفتند. قصه‌گویان در بیان داستان‌ها، آزادی کامل داشتند و حدود ۴۰نوارکاست از آن مصاحبه‌ها بر جای مانده است. این‌ها فقط داستان‌هایی برای سرگرمی نیستند بلکه بر اساس توجه به ساز و کارهای روش تحقیق می‌تواند از منابع تحقیقاتی حوزه ادبیات شفاهی باشد.

وی در ادامه با اشاره به امتیازات این اثر یادآور شد: از امتیازات این مجموعه، تلاش برای حفظ لحن قصه‌ها بوده و اینکه سعی شده از آسیب‌های محتمل در این حوزه جلوگیری شود یکی از آفات معمول این قبیل کارها آن بوده که قصه‌گو و راوی با دیدن قلم و کاغذ و یا دستگاه ضبط صدا و ملاحظه وضعیت مصاحبه ناخودآگاه موضع گرفته و لحن خود را تغییر می‌دهد که تلاش شده از این امر اجتناب شود. به دنبال این وضع از ساده نویسی نیز آن گونه که در آثار صبحی، درویشیان و صمد بهرنگی دیده می‌شود خودداری شده است.

فلسفی در نهایت تصریح کرد: البته گردآوری قصه ها در جهان از اوایل سده نوزدهم مطرح بوده و حتی به اذعان زرین‌کوب سابقه آن در ایران بسی طولانی تر هم هست. در مجموع از کسانی همچون محمدرحیم نصرت الملوک ماکویی، علی اصغر مجتهد، سلام ا... جاوید، صمد بهرنگی، حسین فیض ا...، علی تبریزی، ناصر احمدی، پرویز ایلخانی زارع و ... می‌تواند به عنوان بخشی از افرادی نام برد که در این زمینه تلاش‌های مهمی داشته‌اند.

دکتر رحمانی سخنران بعدی این نشست بود که در این راستا گفت: همه شاهکارهای ادبی ایران و جهان بر اساس ادبیات عامه و فولکلور شکل گرفته است؛ از ایلیاد و اودیسه گرفته تا شاهکارهای نظامی و افسانه گیلگمش و شاهنامه و نیز کتاب سینوهه پزشک فرعون. حتی رمان نویس‌های بزرگی از قبیل میجل آستوریاس، گابریل گارسیا مارکز، ماکسیم گورکی، لئو تولستوی و هانس کریستین آندرسن. در روزگار نزدیک تر شاهکار حیدربابایه سلام از شهریار نیز از آن جمله است.

به گفته وی این داستان‌ها در فولکلور هر فرهنگی و از جمله آذربایجان مهم بوده‌اند و لذا اغراق نیست اگر نقش عاشیق‌ها را در ترویج باورها و ارزش‌های دینی همپای روحانیون برشماریم.

دکتر رحمانی در نقد و پیشنهادی بر کتاب ائل ناغیل‌لاری افزود: داستان‌های مختلفی که ذیل موضوع واحدی می‌گنجند، در کنار یکدیگر قرار می‌گرفتند مثلاً داستان‌های تاریخی و روایات کسانی همچون شاه عباس، شاه اسماعیل، اسکندر ذوالقرنین و ... داستان‌های مذهبی کسانی مثل خضر و سلیمان و نوح و یوسف و ائمه. داستان‌های پهلوانی، داستان‌های حیوانات، داستان‌های اساطیری از قبیل ضحاک، سیاوش، و نیز داستان‌های شخصیت‌های ادبی و فلسفی مثل سعدی، خواجه نصیرالدین طوسی و ارسطو.

کاظم عباسی از دیگر سخنران این نشست بود که در این ارتباط فرهنگ را وجه تمایز انسان از حیوانات برشمرد و یادآور شد: اینکه فرهنگ چارچوب‌هایی است که عمدتاً در قالب آنها زندگی می‌کنیم. فرهنگ به اندازه ای مهم است که حتی امور و پدیده های طبیعی نیز رنگ و بوی فرهنگ می پوشند. در روند جهانی شدن بخش مهمی از این فولکلور در ادبیات عامه جهانی در معرض نابودی قرار گرفته است که امروزه تلاش می‌شود آنها به عنوان دستاورد بشری حفظ شوند.

به گفته وی کسانی همچون لوی استروس بر آن بوده‌اند که از اساطیر در فرهنگ عامه برای بازشناسی ذهنیت بشری استفاده نمایند. در ادامه وی برخی از ویژگی‌های فولکلور را این گونه برشمرد:-عمومی و عام بودن-شفاهی بودن و انتقال غیر رسمی آن-سیر تطور و تغییر در روایت آنها-خلاقیت و آفرینندگی آنها در زندگی مردم-مجهول و ناشناس بودن منشا و ریشه آنها. به گفته عباسی، عناصر فولکلور می‌تواند به شکل سخن اعم از داستان و شعر و ... و نیز رفتار و یا عناصر مای بروز و ظهور داشته باشد که البته گاهی نیز در عمل اینها در هم می‌آمیزند.

دکتر غفار عبدالهی هم در این نشست اشاره  اجمالی به حدود ۵۳ داستانی کرد و اظهار داشت: در آنها از شخصیت‌های تاریخی سخن به میان آمده است.

به گفته وی برخی از این داستان ها به ویژه در مورد شاه عباس با برخی از موارد کتب تاریخی مانند آنچه در خصوص زندگی شاه عباس در کتاب تالیفی نصر ا... فلسفی آمده مشابهت‌هایی دارد و البته برخی نیز تفاوت‌هایی معنادار با آنها دارند که نشان می‌دهد در آنها جرح و تعدیل زیادی از سوی راویان صورت گرفته است.

دکتر عبدالهی افزود:  گاهی در بیان برخی از این داستان‌ها به نظر می‌رسد از الگو و تم از قبل موجودی استفاده شده که روایت و وصف حال پادشاهان پیشین هم در قالب آنها روایت شده است و برای بیان شرح وقایع شاه عباس و دیگران هم به کار رفته است. ظاهراً تجلی و نمود آرمان‌های عمومی و انتظارات از یک شاه ایده‌ال در این قصه‌ها تعیین کننده بوده است. از آن جمله می‌توان به خصایصی همچون سخاوت و بخشندگی شاه، سرکشی و بازرسی امور به طور دقیق و حتی رسیدگی به احوال عامه مردم در لباس مبدل و با گشت نهانی، عدالت ورزی و کیفر دادن به متخلفان و ... اشاره نمود.