کتاب «حکمت ایرانی در معماری اسلامی؛ از آغاز تا پایان عصر صفوی» نوشته دکتر فرزانه فرشیدنیک به زودی از سوی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر می‌شود.

هدف این کتاب، بررسی زیربنای فکری تغییرات معماری ایرانی-اسلامی و جست‌وجوی ریشه‌های آن در جهان­‌بینی و نظریه‌های فلسفی حاکم بر جامعه، در دوره‌­های مختلف پس از اسلام تا پایان عصر صفوی است. در واقع، این کتاب تلاش می‌کند تا گوشه­‌ای از تاثیر حکمت و اندیشه بر معماری اسلامیِ ایران به‌­ویژه در عصر صفوی را بررسی کند. بدین­‌منظور، پس از مرور مختصر دوره‌­های مختلف پس از اسلام، عصر صفوی، به‌عنوان نقطه اوج حیات فکری اسلامی و شیعی بررسی و تحلیل شده است تا از این طریق، چگونگیِ تجلی حکمت در هنر اسلامیِ ایران آشکار شود؛ بنابراین، ابتدا سیر اندیشه اسلامی از صدر اسلام تا پایان دوره مغول به ­اجمال معرفی می‌­شود و ویژگی‌­های شاخص دوره‌­های مختلف حیات فکری ایرانی‌‌اسلامی و تاثیر آن بر معماری تبیین می­‌گردد و پس از آن از مکتب فکری اصفهان با شرح بیشتر سخن گفته می‌­شود تا امکان معرفی ویژگی‌­های شاخص معماری این دوره فراهم­ آید. درواقع، اصفهانِ عصر صفوی، به‌­عنوان نمونه­‌ای شاخص در زمینه ارتباط تنگاتنگ میان معماری و مکتب متعالی اسلام و الگویی منسجم از شهر اسلامی، معرفی شده است؛ زیرا عصر صفوی، از زبان زیباشناختی منحصربه‌فردی برخوردار است که به ‌شکل‌­گیری یکی از درخشان­‌ترین دوره­‌های هنر و معماری ایرانی منجر شده و یکی از نمونه­‌های شاخص در نمایش ارتباط تنگاتنگ میانِ هنر و مکاتبِ فلسفی و عرفانی است.

این کتاب در قالب دو فصل تنظیم شده است: در فصل اول، مبانی فکری و فلسفی در ایران پس از اسلام تا پایان دوره مغول (در چهار دوره شامل سده­‌های نخست، قرن سوم و چهارم، قرون پنجم و ششم و دوران ایلخانان و تیموریان) معرفی و سپس تعدادی از بناهای شاخص مربوط به هر دوره بررسی شده تا چگونگی ارتباط میان اندیشه اسلامی با ساختار معماری و شهرسازی در هریک از این دوره‌­ها آشکار شود.

فصل دوم نیز به بررسی بازتاب مکتب فلسفی اصفهان در معماری و شهرسازی عصر صفوی اختصاص یافته است. در این فصل، با توجه به اوج تعالی اندیشه شیعی در عصر صفوی، نخست تاثیر تشیع بر شکل­‌گیری مکتب فلسفی اصفهان بررسی­ شده است و سپس با بررسی مشروح­ اندیشه در عصر صفوی و شناخت شاخصه­‌های فلسفی در این دوره، ویژگی‌های مکتب فلسفی اصفهان و جایگاه ویژه اندیشمندان عصر صفوی و به‌ویژه شیخ بهایی، میرداماد و ملاصدرا در مبانی اندیشه عصر صفوی معرفی شده است. پس از آن ویژگی­‌های شاخص معماری و معیارهای شهرسازیِ سبک اصفهان بررسی شده تا انطباق ساختار معماری و شهرسازی عصر صفویه با هستی­‌شناسی آن عصر آشکار گردد.