کتاب «سیمای هراس بر صحنه؛ صورت‌بندی هراس در روابط سوژگانیِ ادبیات نمایشیِ دوران تکوین» نوشته میترا علوی‌طلب به زودی از سوی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر می‌شود.

در پژوهش حاضر دوران تکوین ادبیات نمایشی از سال ۱۲۲۹ یعنی زمان نگارش نمایشنامه ملاابراهیم خلیل کیمیاگر نوشته آخوندزاده تا سال ۱۳۲۰ یعنی یک دوره ۹۱ساله در نظر گرفته شده است؛ و از آنجا که ادبیات نمایشی مجموعه سه حوزه نمایشنامه، اقتباس­‌ها و نقدهای مطبوعاتی را دربرمی‌گیرد، افزون بر مطالعه و تحلیل ۶۰ نمایشنامه، به تحلیل­‌گفتمان انتقادی نقدها و نظریه‌های طرح‌شده در مورد تئاتر در این دوران نیز پرداخته است.

کتاب حاضر با نگاه بوطیقایی به ادبیات نمایشی دوره تکوین تئاتر ایران به نگارش درآمده است و دریچه ورود به این موضوع، مفهوم هراس است. بنابراین آنچه زیربنای این پژوهش را تشکیل می­‌دهد، ردیابی مفهوم هراس و چگونگی بازتاب آن در ادبیات نمایشی این دوره است. از آنجا که شکل­‌گیری ادبیات نمایشیِ جدید با تحولات بزرگ سیاسی و اجتماعی و فرهنگی همراه بوده و کشور ایران از طریق رویارویی با غرب به‌سوی مدرنیزاسیون حرکت کرده، بدیهی است سبک جدید زندگی توام با هراس­‌های تازه‌ای بوده است. هراس‌­هایی همچون ترس از طاعون، وبا و قحطی جای خود را به ترس‌­های تازه‌­ای داده‌­اند. بنابراین نویسنده با توجه به این تغییرات در­صدد آن بوده‌­ که افزون بر شناسایی این هراس‌ها، نحوه سامان ‌یافتن آن‌ها را در ادبیات نمایشی این دوره ردیابی کند. بر همین اساس، برای دستیابی به نگاه جامع به مفهوم هراس و تبیین آن، سه جنبه کلی هراس  مدنظر قرار گرفته است: جنبه فردی هراس، هراس فرد در نسبت با جهان و بررسی بوطیقایی هراس در هنر. در این بین جنبه دوم هراس، نسبتِ بین فرد و جهان مثل جامعه یا دین است و هراس‌هایی را شامل می‌­شود که این مناسبات برای فرد ایجاد می‌کنند یا از بین می‌برند. سویه اصلی هراس در این کتاب نیز سویه دوم یعنی هراس‌­های اجتماعی است؛ هراس‌هایی که فرد (سوژه) ایرانی در نسبت با جامعه و جهان با آن رویارو می‌­شود؛ هرچند به تناسب از دیگر هراس‌ها مثل هراس‌های فردی و روان‌شناختی نیز سخن رفته است. نکته دیگر اینکه هراس‌های مورد تحلیل در روابط سوژگانی مورد بررسی قرار می‌گیرند. به‌بیان‌دیگر سوژه درون­‌متنی و سوژه برون‌­متنی در نوع نگرش به این هراس‌­ها دارای اهمیت خواهند بود.

نویسنده در این اثر یادآور می‌شود که در بررسی و صورت­‌بندی هراس‌های سوژه ایرانی، هراس­‌هایی که به‌طور مستقیم در ادبیات نمایشی این دوران و به‌ویژه در نمایشنامه­‌ها از آن سخن رفته، موردنظر نیست. بلکه هدف، شناخت هراس‌های بنیادینی است که با خوانش ساده و تحلیل اولیه دست‌یافتنی نیستند و تنها با واکاوی دقیق و تحلیل علمی به­ دست می‌آیند. در این رهگذر، تلاش بر آن بوده است که قبل از خوانش نمایشنامه‌ها و به‌طورکلی ادبیات نمایشی این دوران، به روش تحلیلیِ دقیقی دست یابد تا از طریق آن بتواند همه آثار را با یک رویکرد تحلیلیِ واحد مورد سنجش قرار دهد.

به‌طورکلی می‌توان گفت مطالعه ترس و اضطراب در این اثر، می‌تواند به‌عنوان یک مطالعه بین‌رشته‌ای، هم در شناخت سرچشمه‌ها و نمودهای هراس و اضطراب در روح و جان ایرانی در یک‌صد سال اخیر راهگشا باشد و هم سهم ادبیات نمایشی ایران را در برابر این عاطفه مهم بشری بازنماید.