بدون صنعتی‌شدن سینما، صاحب ژانر نمی‌شویم
نشست «سیاستگذاری سینما و تنوع ژانر در سینمای ایران» سه‌شنبه ۱۲ شهریور ۹۸ با حضور امیررضا نوری‌پرتو، سید حسن حسینی و وحید‌اله موسوی در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.
در ابتدای این برنامه، امیررضا نوری پرتو محقق و منتقد سینمای ایران به ذکر مقدمه درمورد ژانر در سینمای ایران پرداخت و گفت: باید ببینیم اصلاً چیزی به مفهوم ژانر به معنای آکادمیک و آنچه که در سینمای جهان مطرح است، در سینمای ایران وجود دارد یا خیر و آیا مولفه‌های ژنریک در سینمای ایران شکل گرفته و رنگ بومی به خود گرفته است یا خیر؟ اصولاً دو ژانر همیشه جذاب برای مردم کل دنیا وجود داشته که ملودرام یا درام و کمدی بوده است و واقعیت این است که سینمای ایران بر مدار این دو ژانر حرکت کرده ولی باید گفت ما این دو ژانر را هم، به معنای آکادمیک و به معنای واقعی نداشته‌ایم.
در بخش دوم این برنامه وحید‌اله موسوی دیگر محقق و منتقد سینما، با اشاره به پژوهش خود تحت عنوان «تحلیل مفهوم ژانر در سینمای ایران»، توجه و تمرکز به مفاهیم «زیرژانر»، «چرخه» و «ساحت‌های ژانری» را در مطالعات ژانری حائز اهمیت دانست و در توضیح پژوهش خود گفت: نظام ژانری ایران یک پیوستار است که باید آن را از ابتدا مورد بررسی قرار داد . به‌همین دلیل این پژوهش به بررسی مفهوم ژانر از دوران قاجار پرداخته که در مراحل بعدی به دوره پهلوی اول و دوم می‌رسد.
او در توضیح دوران قاجار گفت: با بررسی آگهی‌های چاپ‌شده در این دوران ، متوجه می‌شویم که بیشتر فیلم‌ها آموزشی بوده‌اند و روی ابعاد آموزشی آن‌ها تاکید شده است. به مرور زمان، شمایل‌هایی که در فیلم‌های دهه ۳۰ و ۴۰ وجود دارد، در دهه ۵۰ نهادینه می‌شود. وی افزود: با توجه به اینکه دولت در دوره پهلوی اول و دوم هیچ حمایتی از سینمای عامه‌پسند نمی‌کند و از طرف دیگر، ورود بی‌رویه فیلم‌های خارجی و نمایش آن‌ها برای مخاطبان صورت می‌گیرد، این مساله باعث شکل‌گیری انتظارات ژانری در این دوران می‌شود.
در بخش بعدی سید حسن حسینی منتقد دیگر این برنامه، ژانر و مطالعه ژانر سینمایی را یکی از کارآمدترین ابزارهایی دانست که برای خوانش تاریخ سینمای ایران می‌توان از آن استفاده کرد. او در پاسخ به نحوه فعالیت مسئولان سینمایی و سیاستگذاری در این عرصه خاطرنشان کرد: جواب این پرسش یک جواب آرمانی‌ست، اینکه مسئولان سینما از مقابل سینما کنار بروند و اجازه دهند آفتاب مخاطب به تن سینما بتابد. این یعنی مانعی که ایجاد کرده‌اند، برطرف شود. او اعتراف کرد که این یک پاسخ آرمانی‌ست و امکان تحقق آن وجود ندارد.
او صحبت از ژانر را غیبت از ژانر برشمرد و اظهار داشت: ما در غیاب ژانر از ژانر صحبت می‌کنیم. یعنی غیبت آن را می‌کنیم. او ادامه داد: یک بحث ژانر، تولید ژنریک است یعنی کالای فرهنگی باید تولید ژنریک شود. به عبارت دیگر باید در قالب مناسبات بازار آزاد تولید، عرضه و مصرف شود. تا زمانی که مناسبات بازار آزاد یعنی عرضه و تقاضا وجود نداشته باشد، تولید ژنریک مخدوش شده است و تصدی‌گری دولت مساله‌ای‌ست که همین مناسبات را مخدوش می‌کند. ژانر در حوزه فیلم عامه‌پسند است که با دو پارادایم برای فهم میزان محبوبیت سروکار داریم که یکی بحث اقتصادی و اعداد و ارقام است و دیگری بحث مردم‌شناسی. تصدی‌گری دولت هردو بعد را مخدوش می‌کند. به لحاظ اقتصادی منجربه عدم فهم میزان دخل و خرج فیلم می‌شود و به لحاظ مردم‌شناسی نیز مشکلاتی را ایجاد می‌کند. این تصدی‌گری مناسبات دیگر را نیز مخدوش می‌کند. مثلاً همواره شاهد دیدن سلبریتی‌ها در سینمای ایران هستیم بدون ملاحظه ستاره‌ها. نداشتن ستاره‌ها در سینما، حاصل مخدوش شدن مناسبات ژنریک است.
موسوی در ادامه با بیان اینکه فهم علت عدم شکل‌گیری ژانر در سینمای ایران ساده است، اذعان کرد: ما چطور می‌توانیم هنجارشکنی را در تنوع ژانرها نشان دهیم؟ وقتی ما بخواهیم به‌طور مثال ژانر وحشت را داشته باشیم باید بتوانیم هیولا نشان دهیم. شکل‌گیری ژانر به نظام نگرش کلی‌تری که بر سیاست، اقتصاد و اجتماع آن جامعه حاکم است، برمی‌گردد. بنابراین باید همه حوزه‌ها منطبق بر هم باشند تا ژانرها شکل بگیرند. در نتیجه در این میان، ژانرهایی که بی‌خطرند ساخته می‌شوند و تداوم می‌یابند. وی افزود: بنابراین این محدودیت‌های ژانری باعث می‌شود که مخاطب تنوع ژانرها را در آن سوی مرزها بجوید و به آن برسد.
امیررضا نوری‌پرتو نیز در پایان این برنامه در راستای بهبود وضعیت سینمای ایران عنوان کرد: عزم جدی فراگیر چندوجهی نیاز است. تا زمانی که سینمای ایران با اقتضائات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود نتواند صنعتی شود، ما نمی‌توانیم صاحب ژانر شویم. لزوم وجود اراده جمعی هم از سمت حکومت‌گران و هم از سمت خود سینماگران و نیز خود مردم احساس می‌شود.
گزارش از: فریبا رضایی