درد ناشی از زایمان طبیعی همیشه برای مادران بعنوان بدترین خاطره و کابوس زندگی عنوان می شود و خیلی از مادران برای رهایی از این درد بزرگ حاضرند به روش سزارین پناه ببرند که سزارین نیز عوارض حین و پس از عمل  خاص خودش را دارد. لذا  ترویج زایمان طبیعی بدون درد می تواند نقطه امیدی در افزایش زایمان طبیعی و کاستن از درخواست سزارین توسط مادران باردار باشد. آموزش اطلاعات صحیح از روشهای موجود برای زایمان بی درد به مادران، باعث برطرف شدن نگرانی آنان از مشکلات پیش روی زایمان طبیعی می شود.


دکتر  محمد صادق صنیع متخصص بیهوشی و مراقبتهای ویژه و عضو هیات علمی و دانشیار گروه بیهوشی دانشگاه علوم پزشکی جهرم با اشاره به انجام زایمان بدون درد  به دو روش دارویی و غیر دارویی گفت:
روش های غیر دارویی شامل استفاده از ھیپنوتیزم، ماساژ، تمرکز، موزیک، گیاه درمانی، طب سوزنی، تحریک الکتریکی پوست، ورزش، گرما، آب درمانی، زایمان در آب، انرژی درمانی و حضور همسر در اطاق زایمان است.

وی افزود:  روش های دارویی شامل  استنشاق گاز انتونوکس (مخلوط ۵۰% گاز اکسیژن و گاز تسکین دھنده درد به نام نیتروس اکسید)، بی حسی نخاعی (اسپاینال) و بی حسی اپیدورال است.

این متخصص بیهوشی با اشاره به چگونگی انجام زایمان بدون درد با روش دارویی استنشاق گاز  انتونوکس گفت: در این روش مادر زمانی که احساس درد می کند، گاز انتونکس را جلوی دھان گرفته و توسط شاسی مخصوصی که موجب آزاد شدن گاز می شود آن را استنشاق می کند.  لذا بایستی مادر هنگامی که دردش شروع شد شاسی را فشار داده و از گاز انتونکس تنفس کند  و به محض اتمام درد و شل شدن رحم از هوای اتاق تنفس کند.

به گفته وی حالت دم و بازدم حین استنشاق گاز انتونکس به این صورت است که دم عمیق....مکث...بازدم عمیق  و اینکار مرتبا تکرار می شود و با شل شدن رحم و از بین رفتن درد٬ مادر ماسک را از روی صورت بر می دارد و از هوای اتاق تنفس می کند. تند تند نفس کشیدن توصیه نمی شود چون می تواند باعث گیجی مادر و حالت خشکی دهان شود که برای مادر حس نامطلوبی دارد.

وی خاطرنشان کرد:  از این روش در مرحله دوم زایمان که دردھای زایمان خیلی شدید است برای تسکین درد استفاده می شود. این گاز موجب ایجاد حالت تسکین درد به میزان ۵۰%، می گردد. در این روش درد زایمان کاملا از بین نمی رود اما انتونکس می تواند درد زایمان را برای مادر به صورت دردی قابل تحمل در بیاورد.

وی سادگی کار و عدم نیاز به تزریق داروی وریدی یا نخاعی را از مزایای این روش دانست و گفت: انتونوکس ضرری برای مادر یا جنین ندارد و اثرات آن بلافاصله پس از قطع و استنشاق ھوای معمولی اتاق از بین می رود.

دکتر صنیع با اشاره به استفاده از روش دارویی بی حسی نخاعی ( اسپاینال) در زایمان بدون درد گفت: در این روش‌ با استفاده از یک سوزن نازک ( که درد آن حتی از درد تزریق سرم هم کمتر است)، داروی بی حسی در فضای تحت عنکبوتیه ناحیه کمری تزریق می‌شود. در این روش سرعت شروع بی حسی نسبت به روش (اپیدورال) سریع تر است زیرا ماده بی حسی فورا در مایع مغزی نخاعی اطراف نخاع پخش و توزیع می شود.

به گفته این متخصص بیهوشی در هنگام تزریق ماده بیحسی در کمر ممکن است یک احساس گرما در پاها بوجود آید که طبیعی است. معمولاً بعد از بی حس شدن پاها مادر احساس می کند پاهایش به او تعلق ندارند که جای هیچ نگرانی نیست و همه این وقایع بدلیل بی حسی خوب شکم  و رحم است. همچنین  ممکن است یک احساس خارش در بدن مادر ایجاد شود که معمولا شدید نمی‌باشد و جای هیچ نگرانی نیست و اتفاقا نشانه انجام صحیح بی حسی است.

این  عضو هیات علمی و دانشیار گروه بیهوشی دانشگاه علوم پزشکی جهرم گفت: در این روش بھترین وضعیت برای مادر آن است که در حالی که نشسته است  ھمزمان شانه خود را به طرف پایین نگه داشته و چانه خود را به سینه بچسباند و خودش را کاملا شل و ریلکس بگیرد. در این روش تمامی مراحل انجام کار به صورت استریل انجام می شود. سپس متخصص بیهوشی سوزن بسیار باریکی را از پشت و پایین کمر وی به درون فضای بین مهره ای فرو برده و داروی بی حسی را در فضای تحت عنکبوتیه تزریق می کند.

دکتر صنیع عنوان کرد: در این روش سوزن اصلا به نخاع برخوردی نمی کند چون نخاع در سطح های بالاتر از محل تزریق قرار دارد.

وی با بیان این مطلب که بیمار بعد از انجام این روش، می بایست مدتی از انجام کارهایی که باعث زور زدن و  فشار می شود اجتناب کند گفت: بیمار تا دو روز سعی کند بالش زیر سر خود نگذارد و از خوابیدن روی تشک های بسیار نرم (که اصطلاحا فرد در آن فرو می رود) خودداری کند. البته  بیمار با اجازه پزشک معالج و در اولین فرصت باید بنشیند و راه برود زیرا دراز کشیدن و خوابیدن طولانی مدت موجب بروز عوارض متعددی مانند زخم بستر، مشکلات ریوی و عفونت های اداری می شود که با نشستن و راه رفتن می توان تا حدود زیادی از آنها پیشگیری کرد.
این پزشک متخصص بیهوشی با اشاره به موارد منع مصرف روش های بی حسی نخاعی ( اپیدورال و اسپاینال) گفت: بعضی از مادران بدلیل داشتن مشکلات پزشکی نمی توانند از روشهای بی حسی نخاعی و اپیدورال استفاده کنند مانند وجود اختلالات خونریزی دھنده چون (هموفیلی) یا مصرف داروھای ضد انعقاد خون، وجود عفونت در محل ورود سوزن در ناحیه کمر، پایین بودن مقدار پلاکت خون، بالا بودن فشار مغز و وجود تومورهای مغزی بدلیل احتمال خطر خونریزی مغزی، وجود ناهنجاری ساختمانی  در ستون مهره ای و اسکلت ناحیه کمر در بیمار است.

دکتر صنیع با اشاره به انجام روش بی حسی اپیدورال مداوم با گذاشتن کاتتر برای زایمان بدون درد گفت: انجام روش اپیدورال از خیلی جهات شبیه به روش اسپاینال است با این تفاوت که در روش اپیدورال داروی بی حسی در فضای اپیدورال کمری تزریق می شود و ضمن اینکه حجم داروی اپیدورال بیشتر از حجم دارو در روش اسپاینال است.

او در ادامه افزود: در روش اپیدورال می توان یک  لوله پلاستیکی باریک ( که به آن کاتتر گفته می شود) توسط یک سوزن راھنما در محل فضای اپیدورال در کمر قرار داد و از طریق آن مواد بی حس کننده و ضد درد تزریق نمود که تا زمان مورد نیاز این لوله در محل باقی می ماند و موجب بی دردی در بیشتر طول زایمان می گردد.

وی بیان کرد:  در روش اسپاینال بی حسی  ۵ تا ۱۰ دقیقه بعد از انجام تزریق شروع می شود این در حالی است  که در روش اپیدورال زمان شروع بی حسی حدود نیم ساعت بعد از تزریق است.

به گفته وی مدت زمان ماندگاری بی حسی در روش اپیدورال بیشتر از روش اسپاینال است، به طوری که اثر بی حسی اسپاینال حدود دو ساعت باقی می ماند و اثر بی حسی اپیدورال تا چند ساعت و حتی چند روز باقی خواهد ماند. طبق توصیه محققین اگر نیاز به سزارین باشد می توان از راه کاتتر، بی حسی مناسب برای عمل سزارین را ایجاد نمود.


این  عضو هیات علمی و دانشیار گروه بیهوشی دانشگاه علوم پزشکی جهرم  با اشاره به عوارض احتمالی روش های بی حسی اپیدورال و اسپاینال برای زایمان بدون درد گفت: سردرد که بروز آن بسیار کم و علت آن سوراخ شدن غلاف دور نخاع (لایه سخت شامه یا دورا) و خروج مایع مغزی - نخاعی است. دلیل اصلی این سردرد پس از پاره شدن دورا، از دست دادن مایع مغزی - نخاعی بوده که منجر به بروز کشش و فشار روی اجزای درون مغز و گشادی عروق می شود.

به گفته وی  این سر درد معمولاً ۲۴ ساعت بعد از بی حسی ایجاد می شود و ممکن است تا ۷ روز بعد ادامه یابد. سردرد بعد از بی حسی نخاعی، ھنگام ایستادن شدید شده و در حالت خوابیده کاھش می یابد.  برخی کارھای ساده مانند دراز کشیدن، مصرف مایعات و داروهای ضد درد (مسکن های معمول مثل استامینوفن) و یا مصرف کافیین (مصرف قهوه) موجب بھبود آن می شود.

وی افزود: در صورت سردرد پایدار و یا ھمراه با استفراغ، حساسیت به نور، شنیدن صدا در گوش احتیاج به درمان ھای بیشتری وجود دارد. شیوع این مشکل در روش اپیدورال (به علت نوع سوزن مورد استفاده)، بیشتر از اسپاینال است. البته با ساخت سوزن هایی با قطر کمتر ، بروز این مشکل در زنان باردار کمتر شده است.