خانواده ربات‌های اجتماعی ایرانی: از نیاز به ایده و از ایده تا عمل
با پیشرفت‌های روزافزون علم رباتیک و پیش بینی گسترش ورود محصولات رباتیک اجتماعی در جوامع مختلف و در بین مردم، حدود شش سال است که آزمایشگاه رباتیک اجتماعی-شناختی در دانشگاه صنعتی شریف فعالیت‌های بین رشته‌ای، چند رشته‌ای، و بین دانشگاهی را در این حوزه به همت گروهی از متخصصین و دانشجویان علوم رباتیک، مکاترونیک، روانشناسی، زبانشناسی، شناختی، الکترونیک، کامپیوتر و هوش مصنوعی، و هنر آغاز کرده و تاکنون علی رغم محدودیت‌های گوناگون پیشرفت‌های چشمگیری را داشته است.
دکتر علی مقداری عضو هیئت علمی دانشکده‌ی مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی شریف و مدیر آزمایشگاه رباتیک اجتماعی-شناختی دانشگاه در خصوص فعالیت‌های این مرکز گفت: در ابتدا ما از ربات‌های هوشمند تجاری خارجی برای بررسی و سنجش میزان تاثیرگذاری آنها در فرایند آموزش و کمک درمان کودکان استفاده کردیم و نتایج بدست آمده را در مجلات معتبر و همایش‌های بین المللی ارائه کردیم. با الهام از تجربیات بدست آمده گروه از پژوهش‌های میدانی و مرور نتایج کار پژوهشگران سایر کشورهای پیشرو در حوزه رباتیک اجتماعی-شناختی، به این نتیجه رسیدیم که برای آنکه از دنیا در این حوزه نوپدید عقب نمانیم، لازم است برای ورود عمیق‌تر به موضوع خود نیز صاحب ایده و محصولات رباتیکی از نوع اجتماعی متناسب با جامعه هدف و نیازهای روز باشیم. از این رو، استراتژی گروه بر طراحی و ساخت خانواده ربات‌های اجتماعی ایرانی برای کاربرد و منظورهای گوناگون تنظیم شد و بصورتی هدفمند طرح‌ها و پروژه‌های متعددی در حوزه رباتیک اجتماعی-شناختی با رویکرد آموزش و کمک درمان برای تعامل با کودکان و نوجوانان تعریف و در حال انجامند که به تدریج به منظور فرهنگ سازی و آگاهی عمومی رونمایی می‌شوند.
وی در ادامه به معرفی چند نمونه از خانواده ربات‌های اجتماعی ایرانی که در آزمایشگاه رباتیک اجتماعی-شناختی انجام شده است پرداخت.
۱. طراحی و ساخت ربات اجتماعی " آرش" برای محیط‌های بیمارستانی و تعامل با کودکان مبتلا به سرطان یا سایر بیماری‌های مزمن
۲. طراحی و ساخت ربات "رَسا": دستیار آموزشی زبان اشاره به کودکان ناشنوا و کم شنوا
۳. طراحی و ساخت ربات هوشمند "مایا": برای تعامل و آموزش کودکان مبتلا به اٌتیسم
هدف از این پروژه طراحی و ساخت یک ربات اجتماعی فیل شکل کوچک و قابل حمل به نام "مایا" برای تعامل با کودکان در محیط‌های مختلف آموزشی و درمانی است. مایا برای آنکه بتواند به راحتی با کودکان ارتباط برقرار کند باید از درجات آزادی لازم برخوردار بوده و قابلیت حرکت سر، دستها ، گوشها و خرطوم را دارا باشد. این ربات حیوان نما می‌تواند در سرگرمی و کاهش اضطراب کودکان بیمار در حین فرایند درمان، همچنین تشویق و آموزش آنها موثر باشد. این ربات اسباب بازی حیوان نما به غیر از قابلیت‌های حرکتی، توانایی تعاملات اولیه شامل تشخیص و دنبال کردن چهره در حین حرکت و تشخیص حالات چهره به منظور برقراری ارتباط با مخاطب انسان را دارد. همچنین می‌تواند ویژگی اصلی خود یعنی تعامل و اجتماعی بودن را برای کاربران فراهم کند و با برنامه متغیر به شیوه‌های گوناگون با کودکان بیمار و افراد در محیط‌های درمانی ارتباط برقرار کند.
۴. طراحی و ساخت یک سر رباتیکی بنام " تابان" جهت بررسی تعامل اجتماعی با قابلیت ابراز احساسات به کمک پروژکتور
با توجه به رشد روزافزون نقش ربات‌ها در اجتماع، این نیاز احساس می‌شود که بایستی تعامل انسان و ربات به مرور زمان ساده‌تر گردد. در میان اجزاء بدن، سر انسان مهم‌ترین نقش را در برقراری ارتباط و تعامل با محیط اطراف بر عهده دارد که از جمله‌ی این وظایف، ابراز حالات هیجانی چهره است. تا به حال چندین روش برای طراحی سر در ربات‌های مختلف عرضه شده که شامل سر مکاترونیکی، استفاده از تبلت، پوست صورت با قابلیت ارتجاعی (اندروید) و استفاده از صفحه نمایش تخت (تبلتی) است. مطالعات نشان می‌دهد که سه روش اول، دارای ویژگی‌هایی هستند که امکان برقراری یک تعامل موثر بین انسان–ربات به وجود نمی‌آید. به کارگیری پروژکتور نوری در متحرک سازی حالات چهره روش دیگری است که علاوه بر هزینه‌ی نسبتاً پاین، امکان ایجاد یک تعامل سازنده را نیز فراهم می‌کند. بنابراین، از سر رباتیکی تابان انتظار می‌رود با داشتن توانایی ابراز حالات مختلف هیجانی چهره (شادی، غم، تعجب و غیره) بتواند تعامل مناسبی را با مخاطب ایجاد نماید.
۵. طراحی و ساخت ربات مانکن "روما"
تجارت بصری در واقع نمایشی از خلاقیت‌ها، نظم، تفکر و سطح یک کسب و کار است که به عنوان اولین پل ارتباطی با ذهن مشتری محسوب می‌شود. برند سازی یک محصول فقط وابسته به کیفیت و قیمت آن نیست، بلکه وابستگی زیادی به نوع تعامل با مشتری خواهد داشت. در نتیجه، استفاده از تکنیکهای تجارت بصری می‌تواند نام یک برند در خاطره‌ی مشتریان حفظ کند. بهترین روش برای به نمایش گذاشتن یک محصول، قرار دادن آن در شرایط واقعی استفاده از آن است. نظر به اینکه مانکن‌ها بهترین وسیله برای نمایش پوشاک به حساب می‌آیند، طراحی و ساخت یک ربات مانکن هوشمند می‌تواند باعث افزایش جذابیت و تاثیرگذاری یک ویترین فروشگاه پوشاک شود.
۶. طراحی و ساخت ربات‌های ارزانتر نظیر ربات "آرمین" و دیگر نمونه‌های اسباب بازی از خانواده ربات‌های اجتماعی ایرانی برای برند سازی و توزیع وسیع آنها در جامعه با قیمت‌های مناسب به منظور سرگرمی و آموزش کودکان و نوجوانان از دیگر برنامه‌های گروه رباتیک اجتماعی-شناختی است.
دکتر مقداری خاطرنشان کرد: گروه رباتیک اجتماعی-شناختی دانشگاه صنعتی شریف با محوریت قطب علمی طراحی، رباتیک و اتوماسیون (سدرا) به عنوان یک گروه پیشرو در سطح کشور و منطقه یک فعالیت بین رشته‌ای و چند رشته‌ای و بین دانشگاهی را شکل داده و زمینه‌های پژوهشی آن همچنان روبه گسترش کمی و کیفی است. فعالیت‌های این گروه تاکنون با پشتیبانی مادی و یا معنوی معاونت پژوهشی دانشگاه صنعتی شریف، صندوق حمایت از پژوهشگران و فنآوران کشور، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، بنیاد ملی نخبگان، ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی، دانشگاه آزاد اسلامی-واحد تهران غرب، پژوهشگاه ارتباطات و فنآوری اطلاعات، مرکز ساماندهی درمان و توانبخشی اختلالات اٌتیستیک، پژوهشکده علوم شناختی و مغز دانشگاه شهید بهشتی، و گرنت پژوهشی مرحوم دکتر علی اکبر سیاسی بوده است.
شایان ذکر است: هسته اصلی گروه را دکتر علی مقداری، دکتر غلامرضا وثوقی و دکتر علیرضا طاهری از دانشگاه صنعتی شریف، دکتر مینو عالمی از دانشگاه ازاد اسلامی-واحد تهران غرب، دکتر حمیدرضا پوراعتماد از دانشگاه شهید بهشتی، دکتر آزاده شریعتی از دانشگاه آزاد اسلامی-واحد تهران شمال، و دکتر برهان بیگ زاده از دانشگاه علم و صنعت ایران تشکیل می‌دهند. بعلاوه، نزدیک به ۲۵ دانشجو و دانش آموخته در مقاطع دکتری، کارشناسی ارشد، و کارشناسی از رشته‌ها و دانشگاه‌های مختلف بصورت مستمر در پروژه‌ها و طرح‌های مصوب گروه فعالیت دارند.