پیش درآمد

همزمان با آغاز به کار هیات مدیره جدید و دور تازه فعالیت‌ها و در چارچوب سلسله نشست‌های انجمن ایرانی روابط بین الملل، خانه اندیشمندان علوم انسانی عصر روز سه‌شنبه ۱۱ تیرماه ۱۳۹۸ میزبان جمعی از اساتید بزرگ علوم سیاسی و روابط بین‌الملل و جمع کثیری از دانش‌پژوهان حوزه روابط بین‌الملل بود. در این نشست که به همت انجمن علمی روابط بین الملل و باهمکاری موسسه ابرار معاصر تهران، تحت عنوان  «ترامپ و سه گانه تحریم، تهدید و رویارویی» با حضور دکتر ابراهیم متقی، دکتر حسین دهشیار و دکتر صادق زیباکلام برگزار شد؛ ابعاد و زوایای پیدا و پنهان تهدیدات ترامپ بر امنیت و منافع ملی و منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران تشریح و مورد بررسی کارشناسی قرار گرفت. این روزها همه جا صحبت از افزایش تنش‌ها میان ایران و آمریکاست و با توجه به رویکرد فشار حداکثری ترامپ و اصرار جریان تندرو در آمریکا بر تداوم این رویکرد، نگرانی‌ها نسبت به بروز مخاصمه نظامی میان طرفین افزایش یافته است. با عنایت به اهمیت این موضوع، انجمن ایرانی روابط روابط بین‌الملل در راستای رسالت راهبردی خود، موضوع تهدیدات امنیتی ترامپ را در دستور کار خود قرار داده و با دعوت از اساتید برجسته دانشگاهی، شمول این تهدیدات و راهبردهای لازم برای مهار آن را مورد کنکاش قرار داد.

دکتر ضیاءالدین صبوری رئیس انجمن روابط بین‌الملل با تاکید بر اینکه رسالت نهادهای علمی و تخصصی، رصد دقیق تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی و شناسایی فرصت‌ها و تهدیدها و بررسی تاثیرات آن بر منافع ملی کشور است؛ اعلام کرد که بایستی در وهله اول با تبیین درست موضوعات بین‌المللی و پیش‌بینی تحولات آتی، مناسب‌ترین راهبرد را برای ارتقای منافع ملی در پیش بگیریم.

رئیس انجمن روابط بین‌الملل در ادامه صحبت هایش افزود که انجمن روابط بین‌الملل به عنوان نهادی تخصصی، بایستی محل تلاقی حوزه نظریه‌پردازی با تصمیم و عمل باشد به‌طوری‌که با استفاده از تئوری‌های روابط بین‌الملل و کاربست این تئوری‌ها بر واقعیت‌های بین‌المللی، دستورالعمل‌های لازم برای اجرای یک تصمیم درست در سیاست خارجی ارائه گردد.

دکتر متقی استاد دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه در روابط بین الملل نظریه های مختلفی برای تبیین تحولات بین المللی وجود دارد، نظریه رئالیسم تهاجمی مرشایمر را مناسب ترین نظریه برای فهم درست تحولات جاری در روابط ایران و امریکا دانست. مرشایمر بر این باور است که قدرت ماهیت تهاجمی و سلطه جویانه دارد. اساسا رویکرد قدرت های بزرگ بر هژمونی طلبی استوار است و تا جایی که ممکن است، سعی می کنند قدرت های متوسط و ریز را تحت کنترل خود درآورند. نکته بسیار مهمی که در دیدگاه مرشایمر مطرح است، اینکه در صورتی که واکنش و رفتار تلافی جویانه نسبت به رفتار و رویکرد قدرت های بزرگ صورت نگیرد، در آن صورت این انفعال نه به مثابه رفتار عقلانی و صلح طلبانه بلکه از منظر ضعف و تسلیم دیده می شود. از این جهت اقدام ایران در هدف قرار دادن پهپاد آمریکایی، حرکتی به جا و درست در حراست از امنیت و منافع ملی بود. باید توجه داشت که رویکرد اصلی آمریکا در مواجهه با ایران تغییر رژیم است و اساسا اعمال تحریم‌های هوشمند علیه اقتصاد ایران با هدف نابودی دولت در ایران است.

نکته مهم دیگری که در سیاست خارجی آمریکا نسبت به ایران مطرح است، تداوم رویکرد تحریمی واشنگتن است. تحریم ها در همان قالب برجام هم حفظ شد. اساس و بنیه تحریم ها نسبت به ایران فرق آنچنانی در قبل و بعد از برجام نمی کند. نظام تحریمی آمریکا علیه ایران به صورت شبکه‌ای و به‌صورت یک جریان است. امروز شدت و حدّت این تحریم ها گسترده تر و بیشتر شده است.

دکتر متقی در خصوص منازعه احتمالی میان ایران و امریکا هم اعلام کرد که امکان رویارویی مستقیم میان طرفین بسیار ضعیف است اما آمریکا راهبرد ضربه( strike ) را نسبت به ایران در پیش گرفته است. این ضربه می تواند به صورت محدود و در بیرون از مرزهای جعرافیایی ایران اتفاق بیفتد.

دکتر دهشیار محور صحبت‌هایش را به ماهیت و کاراکتر شخصیتی ترامپ اختصاص داد و گفت که در وهله اول جمهوری اسلامی ایران نیازمند شناخت دقیق شخصیتی ترامپ است. ترامپ پدیده ای عجیب و درعین حال جدید در سیاست آمریکاست. حدود ۴۵ رئیس جمهوری در آمریکا به قدرت رسیده است و همگی این افراد در دو شاخصه مشترک بودند. یا اهل سیاست و کارهای حرفه ای سیاسی و. برخاسته از دورن کنگره و نهاد های اجرایی بوده‌اند و یا در حوزه نظامی گری فعال بوده‌اند. ترامپ تنها شخصیتی است که نه در دنیای رسمی سیاسی و نه در حوزه نظامی فعالیت آنچنانی و خاصی نداشته است. ترامپ طی سه سال اخیر نشان داده که جهان سیاست را از منظر تجارت و اقتصاد می بیند. البته نگاه تجاری ترامپ هم در نوع خود جالب است. ترامپ ثروت را نه از مجاری حرفه ای همچون سرمایه گذاری در وال استریت و بورس های جهانی، بلکه از کف خیابان به دست آورده است. کازینو داری، رستوران داری و کارهای شومنی. این ها منبع در آمدهای ترامپ بوده است. برای ترامپ انباشت ثروت مهم است و ابزار حفظ این ثروت در افزارهای نظامی است. اینجاست که ترامپ بارها اعلام کرده که دنبال تنش و درگیری مستقیم نظامی نیست. ترامپ دنبال راه و مسیری برای کسب ثروت و معامله است. از این رو در جهان بینی ترامپ، پول و ثروت مهم است و او در این مسیر تلاش می کند. برای ترامپ قابل قبول نیست که حدود ۳ تریلیون دلار امریکا در نتیجه دو جنگ افغانستان و عراق سوخت شود. ترامپ مسلما دنبال ایجاد یک چنین حجم از هزینه برای اقتصاد آمریکا نیست. حال ترامپ با این نگاه به دنبال معامله با ایرانی است که سه مشخصه را برای آن می بنید: فقدان یکپارچگی ملی،  عدم شباهت نقشی با قدرت‌های منطقه و ناسازگاری هنجاری با نظام بین‌الملل. ترامپ با عطف توجه به این مولفه ها در تلاش است تا با حربه تحریم و فشار اقتصادی امتیازات لازم را ایران بگیرد.

دکتر زیباکلام سخنران آخر جلسه در تبیین وضعیت کنونی ایران و امریکا گفت که شرایط فعلی کمی ابهام برانگیز و گیج کننده است. این روزها همه از همدیگر پرسش می کنند که آیا جنگی میان ایران و امریکا رخ می‌دهد و یا نه؟ ایده اصلی دکتر زیباکلام در روابط ایران و آمریکا این است که ایران مزاحمت جدی و اثرگذار بر منافع آمریکا ندارد و این کشور تحت هیچ شرایطی دنبال تغییر رژیم در ایران نیست. از سوی دیگر تبیین دقیق روابط ایران و آمریکا نیازمند یک نوع شبیه سازی هوشمندانه است. این شبیه سازی به این شکل است که در صورتی که جنگی فرضی میان ایران و آمریکا رخ دهد، ایران چه اهرم فشاری دارد و در نقطه مقابل، آمریکا از چه ابزارهایی برای ضربه زدن به ایران برخوردار است؟ به‌طور مسلم، ایران با نیروهای نیابتی که در عراق، سوریه و لبنان دارد می تواند ضربات جدی به منافع و متحدان آمریکا در منطقه بزند. در برابر این واقعیت، آمریکا نیز با توجه به قدرت فوق هوایی نظامی که در اختیار دارد؛ می تواند ضرباتی به مراتب ویرانگرتر به ایران وارد کند.

نکته مهم دیگری که دکتر زیباکلام به آن اشاره داشت، احتمال وقوع جنگ بین ایران و امریکا در دور دوم ریاست جمهوری ترامپ است. قرائن و شواهد گویای این است که ترامپ درحال برنامه‌ریزی برای ادامه حضورش در کاخ سفید است و در این شرایط، هرگونه منازعه می‌تواند محاسبات و برنامه ریزی ترامپ را برای انتخابات ۲۰۲۰ به هم بزند. برای همین تمام تمرکز ترامپ طی یک سال و اند دیگر، مدیریت بحران منازعه با ایران است.