*مهدی حمزه‌پور

مسیر طولانی سرآمدی و نخبگی به واقع مسیری دشوار ،طاقت فرسا، پرزحمت و پر چالش و در عین حال شفاّف و مملوّ از صداقت و راستی است و انسان هایی که مظهر صبر، حلم، متانت، تلاش و عشق هستند را می طلبد. توفیق طلب های راستین، انسان های تلاش گر و عاشقی هستند که برای رسیدن به قلّه ی اهداف خود، تلخی ها و مرارت های فراوانی را در مسیر موفقیت خواهیِ خود تحمّل می کنند و به قولی خم به ابرو نمی آورند. در واقع این افرادِ والاهمّت، پهلوانان وادی تلاش و عشق اند که این پهلوانی را در سایه ی استقامت و پایداریِ آگاهانه کسب کرده اند؛ به قول مولوی:

عشق،کارِ نازکانِ نرم نیست عشق، کارِ پهلوان است ای پسر!

امروزه در روانشناسی نوین، به ویژه روانشناسی مثبت گرا، سازه ی مفهومیِ «تاب آوری ( Resiliency )» از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این مفهومِ اثر گذار از دانش فیزیک گرته برداری شده است و به معنی «جهیدن به عقب»  می باشد. از این رو بسیاری از منابع علمی معتبر، بازگشتِ سریع به شرایط قبل از بحران را تاب آوری نامیده اند.

بر این اساس، مطالعات تاب آوری ماموریت اصلی خود را برگشت پذیری در سریع ترین زمان ممکن، و با حداقل آشفتگی و حفظ شایستگی میداند. به دیگر سخن، تاب آوری به معنای توانایی مقابله با شرایط دشوار و پاسخ انعطا ف پذیر به فشارهای زندگی روزانه است.درتعبیری دیگر، تاب آوری، ظرفیّت بازگشتن از دشواریِ پایدار و ادامه دار و توانایی در ترمیمِ خویشتن است. . این ظرفیت عمیق در نهاد انسان می تواند باعث شود تا او پیروزمندانه از رویدادهای سخت و ناگوار بگذرد و علی رغم قرار گرفتن در معرضِ تعارض ها ، تنش ها و تکانه های شدید، شایستگی معنوی، اجتماعی، تحصیلی و شغلی خود را ارتقا دهد.

عرصه ی وسیع کاربرد این مفهوم در عرصه ی روانشناسی و مدیریتِ رفتار در هر چهار سطح فردی، گروهی، سازمانی و فراسازمانی(سطح دولت ها و حکومت ها) می باشد که فرهنگ سازی و ترویج عالمانه ی آن منجرّ به روان سازیِ فرآیند اعتلا، سرآمدی و نخبگی در هر چهار سطح مذکور خواهد شد.

در واقع تاب آوری نوعی خصلت است که از فردی به فردی دیگر متفاوت است و می تواند به مرور زمان رشد کند یا کاهش یابد که براساس خود اصلاح گریِ فکری و عملی انسان، در روند آزمون و خطای زندگی شکل می گیرد . از اینرو، جامعه ی نخبگانی با توجه به اثرگذاری بی بدیل خود در برخورد و حل مساله های گوناگون، نیاز مبرم به درونی سازیِ این ویژگی پسندیده در میان خود دارد؛ چرا که پیرامون افراد جامعه و به ویژه سرآمدان و نخبگانِ با مسئولیت پذیری بالا همواره مشکلات، نقص ها، فشارهای روحی و روانی و رفتاری، چالشها، نوسانات، مخاطرات و بحران های ریز و درشت اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، مدیریتی و امنیّتی وجود دارند که تنها وتنها با سعه ی صدر، صبرفردی و اجتماعی و در یک کلام با تقویت ظرفیّت فرهنگ والا و اصیلِ تاب آوری در همه ی سطوحِ موردِ بحث می توان بر آنها فائق آمد و مدیریت آن جریان ها را راهبری کرد.

ارتقاء ظرفیّت تاب آوری منجر به رشد و تعالی همه جانبه ی افراد در به دست آوردن تفکّر و مهارت های خود مدیریتیِ بهتر و دانش بیشتر می شود. افراد تاب آور به طور خلاقّانه و نوآورانه رابطه ی قدیمی «شرایط ناگوار-آسیب و اختلال روانی» را حذف و با یک تغییر جدید، رابطه ی «شرایط پر مخاطره-رشد و بالندگی» را جایگزین آن می کنند. یعنی تاب آورها ذهن شان را طوری برنامه ریزی کرده اند که بعد از هر موقعیت فشارآوری به دنبال رشد خودشان و دیگران هستند و به مانندِ خیلی ها تسلیمِ محضِ آسیب های روانی و رفتاری نمی شوند.

به عبارت دیگر،تاب آوری در مورد کسانی به کار می رود که در معرض خطر قرار می گیرند ولی دچار اختلالات روانی و رفتاری نمی شوند و زندگی شان آن چنان مختل نمی شود و اگر هم بشود به سرعت به شرایط متعادل پیشین برمی گردند.

تاب آوری باعث می شود که افراد در شرایط دشوار و با وجود عوامل خطر از ظرفیت های موجود خود در دستیابی به موفقیت و رشد زندگی فردی و اجتماعی استفاده کنند و از این چالش ها و آزمون ها به عنوان فرصتی برای توانمند کردن خود بهره گیرند و از آنها سربلند بیرون آیند.

نتیجه آنکه فرهنگ سازی و ارتقای گام به گام و با برنامه ی تعالی سازیِ ظرفیّت تاب آوری در میان آحاد جامعه و به ویژه در میان استعدادهای برتر،آینده سازان،سرآمدان و نخبگان در مقیاس ملّی ضرورتی اجتناب ناپذیراست که همّت والا و منسجم  نهادهای اثرگذار در این امر، حکمرانیِ مطلوب نخبگانی را بیش از پیش رقم خواهد زد.

*دبیر شورای فرهنگی‌سازی بنیاد ملی نخبگان