به همت گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم یک جلسه سخنرانی تخصصی با عنوان «مروری بر توسعه پایدار بخش کشاورزی در جهان و ایران» در تاریخ چهارشنبه ۲۲ خردادماه ۱۳۹۸ در تالار اجتماعات فرهنگستان علوم برگزار شد. این سخنرانی توسط آقای دکتر کوروش وحدتی استاد گروه باغبانی، پردیس ابوریحان، دانشگاه تهران و همکار مدعو شاخه علوم باغبانی گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم ایراد شد.

در این مراسم که رئیس و اعضای گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم، جمعی از استادان دانشگاه و صاحبنظران و پژوهشگران کشور حضور داشتند، ابتدا آقای دکتر عباس شریفی تهرانی رئیس گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم با اظهار خیر مقدم به حاضران در جلسه، بر اهمیت مسائل کشاورزی پایدار تاکید کرد. به نظر آقای دکتر شریفی تهرانی، آنچه که مورد نیاز کشور است، مساله کشاورزی پایدار است که آقای دکتر کوروش وحدتی موشکافانه مطرح کرده، ما را با این مسائل در ایران و جهان آشنا خواهند کرد. پس از آن آقای دکتر مرتضی خوشخوی عضو پیوسته فرهنگستان علوم و دبیر جلسه به ایراد سخن پرداخت. به نظر ایشان کشاورزی به مفهوم راه ها و روش­ های بهره­برداری از آب، خاک، انرژی و سایر منابع است و همواره تحت تاثیر مسائل سیاسی و فرهنگی قرار گرفته است. به نظر ایشان مفهوم کشاورزی پایدار مربوط به اکنون نیست و این مفهوم را به قدما هم نسبت می دهند. آقای دکتر خوشخوی اظهار کرد که پایدار به معنی شرایط یکنواخت و با ثبات  است یعنی باید در دراز مدت فعالیت­هایی جهت منافع انسان صورت گیرد. به نظر ایشان، کشاورزی پایدار سیستمی، تلفیقی از روش­های تولیدی است که بتواند کیفیت محیطی را افزایش دهد، پوشاک انسان را تامین کند و حیات اقتصادی را بارور نماید. ایشان یادآور شد، کشاورزی پایدار هنگامی موفق است که امنیت غذایی را با افزایش کمی و کیفی برای نسل­های آینده فراهم کند، سودآوری را بهبود بخشد، تنوع زیستی را از بین نبرد و از تنوع زیستی جانوری و گیاهی برای افزایش مواد غذایی استفاده کند.

سپس آقای دکتر کوروش وحدتی سخنران کلیدی جلسه، سخنرانی خود را ایراد کرد که چکیده سخنرانی و مقاله ایشان به شرح زیر است:

مروری بر توسعه پایدار بخش کشاورزی در جهان و ایران

کورش وحدتی

استاد گروه باغبانی، پردیس ابوریحان، دانشگاه تهران

همکار مدعو شاخه علوم باغبانی گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

چکیده

در بسیاری ازکشورهای دنیا، بخش کشاورزی نقشی فراتر از تامین غذا و امنیت غذایی داشته و در تعیین اولویت­های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی یک کشور اثرگذار است. به طوری کلی، ۳/۳۴% زمین و ۷۰% آب مصرفی جهان به بخش کشاورزی اختصاص دارد. از شاغلین جهان ۳/۳۷ % در بخش کشاورزی مشغول به فعالیت می­باشند که ۴۱ درصد از این افراد را بانوان تشکیل می دهند. حدود ۹۷ درصد از شاغلین بخش کشاورزی در کشورهای در حال توسعه قرار دارند و این بخش سهم بزرگی از تولید ناخالص ملی کشورهای دنیا و به ویژه کشورهای در حال توسعه از جمله ایران را به خود اختصاص داده است. به­طوری­که بخش کشاورزی در ایران با سهم ۷/۱۰ درصدی از تولید ناخالص ملی، ۱۸% از کل شاغلان را در خود جای داده است. هزینه اشتغال در این بخش بسیار پایین و معادل یک دوم صنعت ماشین­سازی، یک سوم صنعت معدن و یک سی­ام صنعت نفت است. با توجه به اینکه تا سال ۲۰۵۰، میزان تقاضای غذایی و مصرف آب در دنیا به ترتیب در حدود ۶۹ و ۴۵% افزایش خواهد یافت، در نتیجه میزان تولید محصول­های کشاورزی و بهره برداری از منابع موجود افزایش خواهد یافت که این امر سبب بهره­برداری بی­رویه از منابع موجود، آلوده­سازی خاک­ها و آب­های زیرسطحی و استفاده بیش از اندازه از سم­ها و کودهای شیمیایی و در نتیجه سبب برهم زدن تعادل زیست محیطی و بومی و ایجاد ناپایداری خواهد شد. از این­رو، ضرورت توجه به توسعه پایدار کشاورزی، به­عنوان مهم­ترین ابزار جهت حفظ و پایداری منابع طبیعی تولید کننده مواد غذایی احساس می­شود. توسعه پایدار کشاورزی دربرگیرنده طیف گسترده­ای از روش‌های نوسازی و دگرگونی اساسی در کشاورزی صنعتی پیشرفته تا روش­هایی مشتمل بر فنّاوری‌های سازگار با کشاورزی متداول است. توسعه پایدار‌ کشاورزی، باید از نظر بوم شناسی مناسب، از نظر اقتصادی توجیه‌پذیر و از نظر اجتماعی مطلوب باشد. به ­عبارت دیگر، می­توان گفت که متغیرهای اقتصادی (مانند میزان سطح زیر کشت، میزان درآمد، هزینه نهادها، درصد اشتغال، الگوی مصرف خانوارها و غیره)، اجتماعی (از قبیل سطح دانش کشاورز، مهارت مدیریتی، میزان مهاجرت­پذیری، سن و سطح زندگی و غیره) و بوم­شناسی (ویژگی ها و کیفیت خاک و آب، تعادل عناصر غذایی خاک، میزان مصرف کود و سموم شیمیایی و غیره) شاخص­های سنجش توسعه پایدار کشاورزی می­باشند. با وجود  این که در تمام برنامه­های پنج ساله کشور پس از انقلاب، به توسعه پایدار کشاورزی به عنوان مولفه اساسی توسعه پایدار کشور تاکید شده است، ولی بررسی شاخص ها و متغیرهای توسعه پایدار کشاورزی در کشور با برخی کشورهای منتخب همسایه نشان می دهد که ایران نتوانسته جایگاه واقعی خود را در این زمینه به دست آورد و لازم است تا با اتخاذ الگوی رشد مناسب نسبت به توسعه پایدار بخش کشاورزی اقدام نماید. مهمترین الگوهای توسعه کشاورزی جهان عبارت از الگوی بهره­برداری از منابع، الگوی حفاظت منابع، الگوی محل و موقعیت، الگوی نشر، الگوی نهاده های پربازده، الگوی نوآوری انگیزشی و الگوی لوئیس می­باشند. برخی از این الگوها مانند الگوی بهره­برداری از منابع، در دراز مدت پایدار نیستند و نمی­توانند یک الگوی توسعه پایدار کشاورزی محسوب شوند. در مقابل، به­نظر می­رسد، به کارگیری یک الگوی ترکیبی مانند الگوی نوآوری انگیزشی، نسبت به سایر الگوها، می­تواند الگوی مناسب تری برای توسعه پایدار کشاورزی در ایران باشد. آنچه مسلم است میزان توسعه پایدار کشاورزی در کشور بیش از این که زیرتاثیر شرایط اقلیمی باشد، ازعامل های مدیریتی و توسعه روستایی تاثیرپذیر است. با توجه به این که ایران مانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه، از پایداری به نسبت پائینی از نظر توسعه کشاورزی برخوردار است، لازم است تا ۷ رویکرد مهم شامل اصلاح ساختار مدیریتی، تامین منابع آبی، توجه به یافته­های پژوهشی کاربردی، استفاده از دانش و فناوری های نوین، اصلاح الگوی مصرف، بازاریابی محصول­های کشاورزی و بهینه­سازی تولید در واحد سطح را مورد توجه و بررسی قرار داد.

کلمات کلیدی: اقتصاد، اشتغال، الگوهای توسعه پایدار، کشاورزی پایدار، محیط زیست