گزارش نشست «بحثی درباره رویت هلال (نجومی – فقهی)؛ بررسی تحلیلی هلال‏ های رمضان و شوال ۱۴۴۰»

مرکز اسناد فرهنگی آسیا با همکاری معاونت فرهنگی پژوهشگاه روز دوشنبه ۱۲ خردادماه ۱۳۹۸، نشستی تحت عنوان «بحثی درباره رویت هلال (نجومی – فقهی)؛ بررسی تحلیلی هلال‏های رمضان و شوال ۱۴۴۰» با سخنرانی محمدرضا صیاد (پژوهشگر تقویم ورویت هلال)، سیدمحسن قاضی‏میرسعید (پژوهشگررویت هلال)، علیرضا موحد‏نژاد (عضو شورای مرکز تقویم دانشگاه تهران) و علی اکبر نیری (مرکز تقویم موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران) و با دبیری مهندس حسن فقیه عبداللهی برگزار کرد.
در ابتدای نشست، فقیه عبداللهی ضمن عرض خیرمقدم به حاضرین و سخنرانان، از رئیس مرکز اسناد فرهنگی آسیا، دکتر عاملی رضایی و دکتر محمود کریمی علوی، معاون فرهنگی و اجتماعی پژوهشگاه تشکر کرد و از حاضران به سبب عدم حضور مهندس میرسلیم، عضو شورای مرکز تقویم دانشگاه تهران عذر‏خواهیکرد و گفت: سیدمصطفی میرسلیم به رغم اینکه از رجال سیاسی هستند، همواره حامی گروه‏های رویتی هلال و علاقمندان به تقویم بوده‏اند و اولین همایش جدی بین المللی در این زمینه به همت وی در سال ۱۳۸۲ با حضور مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی افتتاح شدکه پس از آن نیز در سال های ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۵، در ۴دوره برگزار شد و نتیجه آن مقالات ارزشمندی است که در مجموعه ویژه نامه‏های مجله تخصصی تحقیقات اسلامی به چاپ رسید. همچنین وی کوشش‌های فراوانی در زمینه‏های فقهی و نجومی رویت هلال انجام دادند و به رغم اختلاف بین فقها و اهل نجوم توانستند مرحوم آیت الله رفسنجانی را به لحاظ علمی مجاب کنند که رویت هلال ماه با چشم مسلح نیز از سوی علمای دینی مورد توجه قرار گیرد و به ویژه تاثیر بسیاری در این باره بر آرای رهبر معظم انقلاب درخصوص موضوع استفاده از ابزار برای رویت هلال ماه گذارد.
در ادامه محمدرضا صیاد سخنرانی‏شان را با موضوع «گزارش‏های رکورد‏شکنی رویت هلال‏های ماه‏های شامگاهی در جهان» آغاز کرد و گزارشی از رکوردهای رویت هلال ماه در جهان به این شرح ارائه دادند :
یولیوس اشمیت آلمانی نخستین منجمی است که به صورت علمی دست به رویت هلال زد . او از آلمان به یونان مسافرت و در رصدخانه آتن شروع به کار، و در کل ۶۸ گزارش رصدی را در مدت ۲۰ سال ثبت کرد. گزارش‌های وی عبارت است از :۱. رویت هلال ماه با چشم غیرمسلح در سال‌های ۱۸۲۵ الی ۱۸۴۲؛ ۲. رویت هلال ماه با دوربین دو چشمی و چشم غیر مسلح؛ و ۳. رویت هلال ماه با چشم غیر مسلح و تلسکوپ.
سپس آندره لوئی دانژون فرانسوی موفق شد بین سال‌های۱۸۹۰ تا ۱۹۲۷ در شهر استراسبورگ ۷۵ گزارش رصدی را جمع‏آوری و ارائه کند ودر عین حال تصاویری از هلال‌های ماه به دست دهد. دانژون معیاری را نیز به نام خود در زمینه رویت‏پذیری هلال ماه، ثبت کرده است که هنوز به قوت خود باقی است.
ژوزف اشپروک آلمانی، منجم بعدی بود که ضمن جمع‏آوری اطلاعات و گزارش‏های رویت هلال، نخستین بار رکورد‏گیری را در مقوله رویت مطرح و برای اولین مرتبه موضوع را در مجله معروف Skye Telescphe، مطرح کرد. پس از وی دانشمند دیگری به نام رابرت سی ویکتور بود که علاقه ویژه‏ای به تاسیس رصدخانه سیار برای بچه‏های مدارس داشت، و نخستین رکورد رویت با دوربین دوچشمی نیرومند را نیز از آن خود ساخت.
سخنران بعدی نشست سیدمحسن قاضی‌میرسعید بود که درباره آغاز ماه مبارک رمضان و پایان آن به ایراد سخن پرداخت. وی به بحثی علمی در باره عدم امکان رویت هلال در شامگاه دوشنبه ۱۶/۲/۱۳۹۸ اشاره کرد و این موضوع را که کشورهایی نظیر عربستان سعودی و ممالک عربی تابع، مبادرت به اعلام رویت هلال شده بود، به چالش کشید. سپس در باره ماه‏های بدر ۱۲، ۱۳ و ۱۴ شبه سخن گفت و این روش که بسیاری تعداد روزهای پیشین را از ماه شب چهارده کسر می‏کرده و می‏کنند و ابتدای ماه رمضان را بر همین منوال می‏دانند، با ادله علمی، رد کرد. آنگاه در خصوص هلال آغاز ماه رمضان ۱۴۴۰ و اختلافات پیش آمده و همچنین هلال ماه شوال همین سال گزارش تفصیلی ارائه داد و روز عید فطر را قطعاً مقارن چهارشنبه ۱۵خرداد اعلام کرد.
در خاتمه نیز با نمایش اسلاید‏های مختلف، ثابت کرد که رویت هلال شوال ۱۴۴۰ در شبانگاه سه‏شنبه ۱۴/۳/۱۳۹۸ در کلیه ممالک اسلامی امکان‏پذیر و عید سعید فطر ۱۵/۳/۱۳۹۸ خواهد بود.
در ادامه دکتر علیرضا موحدنژاد، عضو ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری بحث اصلی خود را بر اساس مسئله فقهی موضوع استهلال شروع کرد و پنج اصل اولیه مشترک بین فقها را در خصوص رویت هلال بدین شرع بیان کرد:
اول: اینکه خود فرد هلال ماه را ببیند که روایت‏های بسیاری نیز در این باره آمده و علت اینکه بر رویت تاکید شده، این است که تقویم قمری قدری قراردادی است و نباید خرده گرفت که چرا در تقویم هجری قمری اختلافاتی مشاهده می‏شود؛ چون باید تاکید کنیم که تقویم میلادی هم یک تقویم شمسی است و تقویم ایران ما نیز چنین است؛ پس هیچ کدام از کشورها با کشور دیگر به لحاظ اوقات و تقویم یکسان نیست و به طریق اولی اختلاف در رویت هلال ماه هم به دلیل اختلاف آفاق، متفاوت می‏شود.
دوم: گفته عده‏ای برای رویت هلال یقین است و طبیعی است که باید به قول آنها اعتماد کرد.
سوم: چنانچه دو مرد عادل بگویند که هلال ماه را دیده‏اند ولی اگر مشخصات ماه را برخلاف یکدیگر بگویند، البته اول ماه ثابت نمی‏شود.
چهارم: سی روز تمام از اول ماه قبلی بگذرد.
پنجم: حاکم شرع حکم کند که اول ماه است و در این صورت کسی هم که تقلید او را نمی‏کند باید به حکم وی عمل کند ولی کسی که می‏داند حاکم شرع اشتباه کرده، نمی‏تواند به حکم او عمل کند.
سپس درباره هریک از موارد پنج‏گانه شرح مفصلی ارائه کرد.
سخنران بخش پایانی نشست علی‏اکبر نیری بود که به معرفی نرم‌افزار مهیار که مختصِّ پیش‏بینی رویت هلال‏های ماه‏های قمری است پرداخت و توضیحاتی در مورد آن داد. این برنامه روی سیستم عامل اندروید قابل نصب است و بحث اصلی آن پیش‏بینی مشاهده هلال ماه است. محدوده و معیار اصلی آن بر مبنای معیار‏های رصدخانه افریقای جنوبی، مرکز تقویم دانشگاه تهران، سیدمحسن قاضی‏میرسعید، مهندس رستمی و یالوپ است. وی با استفاده از هریک از معیارهای مذکور و به طور عملی آغاز رمضان ۱۴۴۰ و پایان این ماه مبارک را به دقت مورد بررسی قرار داد و نکته قابل توجه اینکه در تمامی این معیارها مشخص می‏شد که هلال رمضان ۱۴۴۰ در بعدازظهر روز دوشنبه ۱۶/۲/۱۳۹۸ بدون تلسکوپ بسیار قوی و آن هم جز در نوار باریکی از جنوبی‏ترین قسمت پهنه ایران قابل رویت نبود، اما هلال شوال همین سال، با اختلافات بسیار اندکی در تمام کشور ایران اسلامی در عصر روز سه شنبه ۱۴/۳/۱۳۹۸ قابل رویت خواهد بود.
در انتها‏ی این نشست، جلسه پرسش و پاسخی بین حاضرین و سخنرانان برگزار و از سخنرانان با اهدای و لوح‌ تقدیر، قدردانی شد.